Vụ Án Pháp Việt

Theo thông báo của TAND TP Hà Nội, ngày mai 2/10, TAND TP Hà Nội sẽ đưa ra xét xử sơ thẩm vụ án trốn thuế xảy ra tại Công ty TNHH Giải pháp Việt Nam, có trụ sở tại nhà A9-D5, phố Dịch Vọng Hậu, phường Dịch Vọng Hậu, quận Cầu Giấy, Hà Nội.

Các vấn đề pháp lý cần có của dự án đầu tư

Theo khoản 4 Điều 3 Luật Đầu tư 2020 quy định dự án đầu tư là tập hợp đề xuất bỏ vốn trung hạn hoặc dài hạn để tiến hành các hoạt động đầu tư kinh doanh trên địa bàn cụ thể, trong khoảng thời gian xác định.

Như vậy dự án đầu tư có thể xem xét từ nhiều góc độ khác nhau:

2. Theo trình tự lập và trình duyệt dự án:

Những công việc pháp lý Luật sư thực hiện dự án đầu tư

Trong quá trình giải quyết công việc mà phát sinh những vấn đề không thể lường trước thì các bên có thể thỏa thuận lại bằng phụ lục hợp đồng hoặc giao kết hợp đồng dịch vụ pháp lý mới.

Mức phí của Long Phan PMT đề ra luôn phù hợp với nội dung công việc và chất lượng dịch vụ, đảm bảo cho Quý khách hàng có dự toán tài chính cụ thể và tiết kiệm tối đa ngân sách cho dịch vụ luật sư doanh nghiệp.

Trên đây là nội dung bài viết về Dịch vụ luật sư pháp lý dự án đầu tư. Nếu như quý bạn đọc có thắc mắc hay nhu cầu cần tư vấn thêm về vấn đề pháp lý trong dự án đầu tư hãy liên hệ tới Dịch vụ Luật Sư Doanh Nghiệp qua HOTLINE 1900.63.63.87 để được hỗ trợ tư vấn. Xin cảm ơn.

Hôm nay (29-11), HĐXX TAND TP Hồ Chí Minh tiến hành tuyên án sơ thẩm đối với 15 bị cáo trong vụ án xảy ra tại Công ty TNHH Thương mại Vận tải và Du lịch Xuyên Việt Oil (viết tắt: Cty Xuyên Việt Oil) và một số cơ quan, tổ chức.

Kết quả điều tra và xét hỏi tại tòa, HĐXX xác định: Trong quá trình điều hành hoạt động kinh doanh xăng dầu của Cty Xuyên Việt Oil, bị cáo Mai Thị Hồng Hạnh (Chủ tịch Cty Xuyên Việt Oil) đã chủ mưu, cùng các đồng phạm cố tình “lách luật”, vi phạm quy định trích lập, quản lý Quỹ bình ổn giá (BOG) để chiếm hơn 1.463 tỷ đồng.

Sau đó, bị cáo Mai Thị Hồng Hạnh sử dụng số tiền này để chi tiêu cá nhân và hàng chục lần đưa hối lộ với tổng số tiền hơn 31 tỷ đồng cho nhiều cựu quan chức, gồm: cựu Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre Lê Đức Thọ; cựu Thứ trưởng Bộ Công thương Đỗ Thắng Hải và một số cựu lãnh đạo các Vụ, Cục của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Cục Thuế TP Hồ Chí Minh...

Xét vai trò, tính chất, mức độ phạm tội của các bị cáo, HĐXX TAND TP Hồ Chí Minh tuyên phạt: Bị cáo Mai Thị Hồng Hạnh tổng cộng 30 năm tù về 2 tội danh: "Đưa hối lộ" và "Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”; bị cáo Lê Đức Thọ 28 năm tù năm tù về 2 tội danh: "Nhận hối lộ" và “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi”.

Đối với bị cáo Nguyễn Thị Như Phương (cựu Phó Giám đốc Xuyên Việt Oil), HĐXX xác định có vai trò đồng phạm, giúp sức cho bị cáo Mai Thị Hồng Hạnh phạm tội nên bị tuyên phạt 6 năm tù về tội: “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”.

Đối với các bị cáo cựu quan chức bị xét xử về tội: “Nhận hối lộ”, HĐXX TAND TP Hồ Chí Minh tuyên phạt: Hoàng Anh Tuấn 7 năm tù; Trần Duy Đông 7 năm tù; Lê Duy Minh 6 năm tù; Phan Kiến Anh (cựu Giám đốc Chi nhánh phân phối sản phẩm Lọc dầu Nghi Sơn) 4 năm tù.Nguyễn Lộc An 4 năm tù; Đỗ Thắng Hải 3 năm tù; Đặng Công Khôi 2 năm tù;

Đối với 5 bị cáo bị xét xử về tội: “Đưa hối lộ”, gồm: Nguyễn Văn Thắng (cựu Phó giám đốc Xuyên Việt Oil chi nhánh Hà Nội) 4 năm tù; Đồng Xuân Dũng (lái xe) 2 năm 6 tháng tù treo (trả tự do); Vũ Trung Thành (cựu Giám đốc Vietinbank chi nhánh Thanh Xuân) 2 năm 6 tháng tù treo và Đinh Tiến Dũng (cựu Kế toán trưởng Xuyên Việt Oil) 1 năm 6 tháng tù treo (trả tự do); Nguyễn Tấn Long (cựu Trưởng phòng Kinh doanh Xuyên Việt Oil) cùng mức án 1 năm 6 tháng tù treo.

Theo HĐXX TAND TP Hồ Chí Minh, đây là vụ án tham nhũng, kinh tế năng lượng xảy ra tại Trung ương và địa phương, ảnh hưởng đến hoạt động đúng đắn của cơ quan Nhà nước. Các bị cáo phạm tội ở mức độ nghiêm trọng, nhận hối lộ với số tiền đặc biệt lớn, gây ra hậu quả nặng nề, xâm phạm đến các quy định về an toàn năng lượng.

Vụ án Vạn Thịnh Phát (hay Đại án Vạn Thịnh Phát), cũng được Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh gọi là vụ án Trương Mỹ Lan và đồng phạm, là một vụ bê bối kinh tế, tham nhũng đặc biệt nghiêm trọng diễn ra tại Công ty cổ phần Tập đoàn Vạn Thịnh Phát và Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn (SCB) do tỷ phú Trương Mỹ Lan cầm đầu trong hơn 10 năm. Tổng cộng đã có 86 người bị truy tố, và tổng số tiền thiệt hại của vụ án lên tới 677.000 tỷ đồng (tương đương 27 tỷ USD) thông qua việc lừa đảo giải ngân thông qua các hồ sơ cho vay của Ngân hàng SCB lên tới 1 triệu tỷ đồng (tương đương 44 tỷ USD), trở thành một trong các vụ bê bối kinh tế lớn nhất trong lịch sử Việt Nam và vượt qua bê bối 1Malaysia Development Berhad ở Malaysia, trở thành vụ bê bối tham nhũng lớn nhất Đông Nam Á. Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, vụ bê bối này có thể là một trong những vụ lừa đảo tài chính lớn nhất trong lịch sử thế giới. Vụ bê bối Vạn Thịnh Phát được phơi bày trong bối cảnh chiến dịch đốt lò của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khởi xướng được đẩy mạnh lên cao nhất khi nhiều cán bộ cấp cao và kể cả Chủ tịch nước đều có liên quan. Trước khi Trương Mỹ Lan bị bắt giữ, nhiều Chủ tịch Tập đoàn lớn ở Việt Nam cũng đã bị tạm giam và khởi tố hình sự. Trong quá trình bê bối được phát hiện và nhiều cá nhân bị bắt giữ, nhiều cuộc biểu tình, căng băng rôn phản đối, đòi quyền lợi của người dân cũng đã được diễn ra trước các trụ sở, chi nhánh của Ngân hàng SCB.

Theo Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, phiên tòa của vụ án sẽ được xét xử theo hai giai đoạn với giai đoạn đầu tiên theo sát vụ Vạn Thịnh Phát và tập trung điều tra, truy tố, xét xử nhằm thu hồi tài sản và giai đoạn hai liên quan đến các trái phiếu doanh nghiệp. Phiên tòa sơ thẩm giai đoạn 1 đã được diễn ra từ ngày 5 tháng 3 đến ngày 11 tháng 4 năm 2024 với sự tham gia của 200 luật sư cùng 86 bị cáo, trong đó có 7 người vắng mặt. Sau phiên tòa, Trương Mỹ Lan đã bị tuyên án sơ thẩm tử hình cùng 4 đồng phạm ở mức án chung thân, các bị cáo khác bị tuyên án từ 3 năm tù treo đến 20 năm tù.

Trương Mỹ Lan sinh ngày 13 tháng 10 năm 1956, là một người Việt gốc Hoa sinh ra ở Sài Gòn, Việt Nam Cộng hòa (nay là Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam). Trước khi trở thành chủ của một Tập đoàn lớn tại Việt Nam, bà từng bán mỹ phẩm ở chợ Bến Thành, Thành phố Hồ Chí Minh và được hỗ trợ tài chính từ mẹ.[3] Vào năm 1992, bà kết hôn với doanh nhân đến từ Hồng Kông có tên Chu Lập Cơ và cùng ông thành lập Vạn Thịnh Phát Group với lĩnh vực ban đầu là thương mại và kinh doanh, nhà hàng khách sạn.[4] Cũng vào thời điểm này, chính phủ Việt Nam cũng đang trong công cuộc Đổi Mới, mở cửa nền kinh tế và thu hút đầu tư từ bên ngoài.[3][5] Năm 2007, bà bắt đầu chuyển hướng sang lĩnh vực bất động sản.[6] Sau khi thâu tóm được Ngân hàng SCB thông qua việc chi phối cổ phần, bà đã đưa SCB trở thành một trong những ngân hàng thương mại có quy mô tài sản lớn nhất Việt Nam. Đồng thời, Vạn Thịnh Phát cũng là một trong những công ty bất động sản giàu nhất Việt Nam với loạt các dự án bao gồm tòa nhà dân cư cao cấp, văn phòng, khách sạn và trung tâm mua sắm.[3] Thậm chí trụ sở của Công ty Cổ phần đầu tư Times Square còn sở hữu mặt tiền nằm ở Phố đi bộ Nguyễn Huệ, quận 1 của Thành phố Hồ Chí Minh hay khu phức hợp mua sắm – khách sạn Union Square với 4 mặt tiền cũng ở quận 1 lần lượt là Nguyễn Huệ, Lê Lai, Lê Thánh Tôn và Đồng Khởi.[7] Mặc dù sở hữu khối lượng tài sản khổng lồ nhưng các thông tin về bà hay gia tộc đều rất ít được biết đến.[8]

Trong giai đoạn ông Nguyễn Tấn Dũng làm thủ tướng, nhiều người cho rằng ông đã tạo điều kiện cho tham nhũng phát triển ở Việt Nam.[9] Đến năm 2016, Đảng Cộng sản Việt Nam bắt đầu thực hiện chiến dịch phòng chống tham nhũng mang tên "đốt lò" được khởi xướng bởi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.[9][10] Từ năm 2022, chiến dịch đã bắt đầu được đẩy mạnh.[8] Chiến dịch đã khiến cho hai Chủ tịch nước Việt Nam từ chức (bao gồm Nguyễn Xuân Phúc và Võ Văn Thưởng), nhiều cán bộ cấp cao khác trong chính phủ[9][11] và hàng nghìn người bị truy tố.[10] Các nhân vật hoạt động trong lĩnh vực kinh tế cũng bị ảnh hưởng từ chiến dịch này. Vào tháng 3 năm 2022, Trịnh Văn Quyết – Chủ tịch Tập đoàn FLC và công ty con là Bamboo Airways – đã bị bắt giữ vì tội thao túng thị trường chứng khoán.[12] Sau đó khoảng một tháng, Đỗ Anh Dũng – Chủ tịch Tập đoàn Tân Hoàng Minh đã bị bắt giữ do lừa đảo chiếm đoạt tài sản.[13] Tương tự vào tháng 4, Chủ tịch Tập đoàn Tân Hiệp Phát, nhà sản xuất đồ uống tư nhân lớn nhất Việt Nam – Trần Quý Thanh cũng đã bị bắt giữ vì biển thủ tài sản.[14] Như vậy, chỉ trong vòng tháng 3–4, liên tiếp Chủ tịch của ba tập đoàn lớn ở Việt Nam đã bị bắt giữ do các sai phạm.[b] Tuy nhiên, cũng có nhiều cáo buộc cho rằng chiến dịch đang được sử dụng cho mục đích chính trị nhằm tranh giành quyền lực nội bộ, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã phát biểu phủ nhận cáo buộc này.[15]

Năm 1992, Trương Mỹ Lan cùng chồng là Chu Lập Cơ thành lập Công ty Trách nhiệm hữu hạn Vạn Thịnh Phát và hoạt động trong lĩnh vực thương mại và kinh doanh, nhà hàng khách sạn.[4] Năm 2007, với vốn điều lệ 6.000 tỷ đồng, Vạn Thịnh Phát bắt đầu đầu tư sang lĩnh vực bất động sản. Sau đó, bà đã thành lập nên nhiều công ty con và các công ty liên kết số với số vốn lên tới hàng nghìn tỷ đồng như Công ty Cổ phần Đầu tư An Đông (9.000 tỷ đồng), Công ty Cổ phần Đầu tư Times Square Việt Nam, Công ty Cổ phần Tập đoàn Sài Gòn Peninsula (18.000 tỷ đồng), VTP Group Holdings (6.000 tỷ đồng) và VTP Group Holdings (12.800 tỷ đồng).[6] Cuối năm 2019, Tập đoàn Vạn Thịnh Phát nâng vốn điều lệ lên 13.000 tỷ đồng thông qua phát hành cổ phiếu cho các cổ đông trong nước.[16] Trong quá trình phát triển, Tập đoàn này đã xây dựng được một hệ sinh thái với quy mô hơn cả 1.000 doanh nghiệp.[17] Các công ty con của Tập đoàn này có thể được chia ra làm 4 nhóm chính lần lượt là: Nhóm định chế tài chính – nhóm này được nhiều người xem là nhóm quan trọng nhất khi đây là nguồn tiền cho cả "hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát"; Nhóm các công ty có hoạt động kinh doanh tại Việt Nam – các công ty trong nhóm này đa phần hoạt động trong lĩnh vực bất động sản, nhà hàng, khách sạn... với vốn điều lệ lớn nhằm thu hút sự đầu tư, nắm cổ phần chi phối các công ty con khác; Nhóm các công ty "ma" tại Việt Nam – đây là nhóm các công ty lấy pháp nhân góp vốn đầu tư để vay vốn ngân hàng, đảo nợ... và Nhóm các công ty ở nước ngoài – các công ty này sẽ lấy danh nghĩa "nhà đầu tư nước ngoài" đầu tư vào Việt Nam và được sử dụng để quản lý tài sản của gia đình bà Lan ở nước ngoài.[17][18]

Trong đó, Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn (SCB) là một trong những công ty thuộc Nhóm định chế tài chính trong "hệ sinh thái" này.[17] Theo Luật Các tổ chức tín dụng 2010 ở Việt Nam, một cá nhân không thể nào sở hữu hơn 5% vốn điều lệ đối với một tổ chức tín dụng,[19] nên trước đó vào năm 2011, Trương Mỹ Lan đã sử dụng người thân và bạn bè thân thiết của mình để thu gom từ 80–90% cổ phần của ba ngân hàng là Ngân hàng Đệ Nhất (Ficombank), Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank) và Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn (SCB). Lúc này, Trương Mỹ Lan đã nắm giữ 81,43% cổ phần của SCB dưới tên của 32 cổ đông; 98,74% cổ phần của TinNghiaBank với 36 cổ đông và 80,46% của Ficombank thông qua 24 cổ đông. Từ ngày 1 tháng 1 năm 2012, ba ngân hàng này được hợp nhất thành Ngân hàng Thương mại cổ phần SCB, Trương Mỹ Lan tiếp tục nhờ 73 cổ đông đứng tên sở hữu 85,61% cổ phần. Đến ngày 1 tháng 1 năm 2018, số cổ phần bà nắm giữ tại Ngân hàng này lên tới 91,54% cổ phần.[18] Bà Lan đã sử dụng hoạt động của Ngân hàng trong huy động vốn đáp ứng nhu cầu kinh doanh của các Tập đoàn, công ty con, công ty liên kết mà bà Lan sở hữu để lập các hồ sơ cho vay giả từ Ngân hàng SCB rồi chiếm đoạt tiền về cho cá nhân. Để thực hiện hành vi này, bà Lan cũng đã hối lộ nhiều quan chức trong chính phủ Việt Nam.[18][20] Không chỉ vậy, bà Lan còn mua chuộc nhiều công ty thẩm định như: Công ty thẩm định giá Thiên Phú; Công ty Trách nhiệm hữu hạn thẩm định giá MHD; Công ty Trách nhiệm hữu hạn thẩm định giá Tầm Nhìn Mới; Công ty Cổ phần tư vấn dịch vụ Bất động sản DATC; Công ty Cổ phần thẩm định giá EXIM.[21]

Dòng tiền của bà Trương Mỹ Lan sau khi rút khỏi Ngân hàng SCB.[22]

Chuyển khoản khỏi hệ thống SCB (72.6%)

Trả nợ khoảng vay cũ tại SCB (10.9%)

Thông qua hình thức trên, trong vòng 10 năm từ năm 2012 đến năm 2022, Trương Mỹ Lan đã giải ngân nhiều khoản vay lập khống hoặc không đảm bảo đủ giá trị pháp lý với tổng số tiền hơn 1 triệu tỷ đồng từ Ngân hàng SCB. Tính đến tháng 10 năm 2022, tổng dư nợ không thể thu hồi đã lên tới 677.000 tỷ đồng, trừ đi các tài sản đảm bảo thì thiệt hại mà bà gây ra là 498.000 tỷ đồng. Trong số thiệt hại đó, bà Trương Mỹ Lan bị cơ quan điều tra cáo buộc tham ô tài sản của SCB trị giá hơn 304.000 tỷ đồng cùng 129.000 tỷ đồng tiền lãi và chi phí phát sinh.[20] Tổng cộng bà Lan cùng đồng phạm đã tạo 2.500 khoản vay tại Ngân hàng SCB và 1.066.000 tỷ đồng[c] được giải ngân, chiếm 93% tổng số tiền mà ngân hàng này cho vay. So với GDP Việt Nam năm 2022, con số này tương đương với 10,7% nền kinh tế.[7] Số tiền giải ngân của bà Lan thậm chí còn gấp 3 lần vốn xây dựng sân bay Long Thành, gấp 7 lần vốn xây dựng 12 dự án cao tốc Bắc–Nam.[22] Sau khi các khoản vay được giải ngân, bà Lan chỉ đạo cấp dưới của mình chuyển tiền từ công ty được giải ngân sang tài khoản của các pháp nhân hay các cá nhân "không tồn tại". Khi có nhu cầu sử dụng, bà Lan sẽ chuyển tiền đi khắp các công ty con nằm trong "hệ sinh thái của Vạn Thịnh Phát". Để rút tiền mặt qua bên ngoài, bà Lan yêu cầu nhân viên làm thủ tục khống nhằm hợp thức chứng từ rút tiền thông qua Ngân hàng SCB và dùng xe ô tô chở tiền về nhà riêng Sherwood nằm ở số 127 Pasteur, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh hoặc trụ sở của Tập đoàn Vạn Thịnh Phát. Theo cơ quan cảnh sát điều tra, từ tháng 2 năm 2019 đến tháng 9 năm 2022, số tiền được lái xe vận chuyển là 108.000 tỷ đồng cùng 14,7 triệu USD (tương đương 355 tỷ đồng).[23]

Trong quá trình hoạt động, thông qua Ngân hàng SCB nhiều hồ sơ chứng từ đã được duyệt dù không đủ điều kiện để vận chuyển tiền ra nước ngoài và chuyển tiền từ nước ngoài trở về Việt Nam. Tập đoàn Vạn Thịnh Phát đã sử dụng 12 công ty được thành lập, đăng ký tại Việt Nam và 11 công ty được thành lập ở nước ngoài để thực hiện quá trình này chuyển và nhận tiền này. Từ năm 2012 đến năm 2022, tổng cộng 78 giao dịch chuyển tiền đã được thực hiện với tổng số tiền lên tới 1,5 tỷ đô la Mỹ (tương đương 35.361 tỉ đồng) và nhận trở về Việt Nam 152 giao dịch với tổng số tiền hơn 3 tỷ đô la Mỹ (tương đương 71.368 tỉ đồng). Như vậy, tổng số tiền chuyển và nhận lên tới 4,5 tỷ đồng (tương đương hơn 106.730 tỉ đồng). Việc thực hiện vận chuyển tiền tệ xuyên biên giới được bà Lan giao cho Trịnh Quang Công, Nguyễn Phương Anh và Chiu Bing Keung Kenneth phụ trách.[24][25]

Số tiền trái phiếu Vạn Thịnh Phát còn nợ các nhà đầu tư.[26]

Ngoài ra, trong năm 2018, bà Lan cũng đã lựa chọn 4 công ty bao gồm Công ty An Đông, Công ty Quang Thuận, Công ty Sunny World và Công ty Setra để phát hành trái phiếu, huy động tiền từ người dân trong bối cảnh Tập đoàn Vạn Thịnh Phát vướng vào tình trạng khó khăn và nợ xấu kéo dài. Các công ty này đã huy động tổng cộng 30.800 tỷ đồng thông qua việc bán trái phiếu, sau đó hợp thức dòng tiền cho 8 công ty con thuộc Tập đoàn Vạn Thịnh Phát khi mua lại số trái phiếu này của 4 công ty. Các gói trái phiếu của Sunny World được giao cho Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn - Hà Nội (SHB) tung ra thị trường, trong khi các trái phiếu còn lại do Công ty chứng khoán TVSI ký kết hợp đồng bán trái phiếu. Dòng tiền từ việc bán trái phiếu sau đó được đưa về Ngân hàng SCB. Trong đó, tại Công ty An Đông số trái phiếu đã được 30.738 nhà đầu tư thu mua với tổng cộng 25.300 tỷ đồng bao gồm 24.969 tỷ đồng không có khả năng chi trả; tại Công ty Sunny World có 24 triệu trái phiếu được phát hành với tổng trị giá 2.400 tỷ đồng bao gồm 1.600 tỷ đồng không có khả năng chi trả; tại Công ty Quang Thuận có 15 triệu trái phiếu được phát hành với tổng trị giá 1.500 tỷ đồng không có khả năng chi trả cho 2.649 nhà đầu tư; và tại Công ty Setra với 20 triệu trái phiếu được phát hành trong tổng trị giá 2.000 tỷ đồng dư nợ của 2.431 nhà đầu tư. Trong vòng 2 năm, Tập đoàn Vạn Thịnh Phát đã chiếm đoạt 30.000 tỷ đồng từ hơn 35.000 nhà đầu tư.[26][27]

Theo TAND Thành phố Hồ Chí Minh, phiên tòa sẽ được diễn ra trong hai giai đoạn với giai đoạn 1: "Tập trung điều tra, truy tố, xét xử 86 bị cáo về các tội: Tham ô tài sản, đưa hối lộ, nhận hối lộ; lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ; thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng; lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản; vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng và tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng"; và giai đoạn 2: "Điều tra, truy tố, xét xử các sai phạm liên quan đến trái phiếu doanh nghiệp". Phiên tòa giai đoạn 1 được cho là sẽ "làm tiền đề" cho giai đoạn 2.[28]

Ngày 8 tháng 10 năm 2022, bà Trương Mỹ Lan đã bị Cơ quan cảnh sát điều tra (C03) thuộc Bộ Công an khởi tố và bắt giữ để điều tra về tội danh "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản". Ngoài ra, trong đợt bắt giữ còn có Trương Huệ Vân (34 tuổi, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Tập đoàn quản lý Bất động sản Windsor); Nguyễn Phương Hồng (38 tuổi, Trợ lý tại Công ty cổ phần Tập đoàn Vạn Thịnh Phát); Hồ Bửu Phương (50 tuổi, Nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Chứng khoán Tân Việt, Nguyên Phó Giám đốc phụ trách tài chính Công ty cổ phần Tập đoàn Vạn Thịnh Phát" cũng với tội danh tương tự bà Trương Mỹ Lan.[29][1] Đến hết ngày 19 tháng 12 năm 2022, Bộ Công an đã khởi tố 27 bị can để điều tra 2 vụ án liên quan đến các sai phạm tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát.[29] Sau đó một ngày, công an Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã đề nghị Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố rà soát 156 bất động sản liên quan Vạn Thịnh Phát để phục vụ điều tra.[30]

Đến ngày 16 tháng 1 năm 2023, C03 tiếp tục khởi tố, bắt tạm giam ông Nguyễn Cao Trí (53 tuổi) – Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Đầu tư - Du lịch Sài Gòn Đại Ninh với tội danh "Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản". Theo phía cơ quan điều tra, ông Nguyễn Cao Trí đã nhận 40 triệu USD từ bà Trương Mỹ Lan để mua bán các dự án và kinh doanh.[29][31] Ngày 16 tháng 8 năm 2023, trong phiên họp thứ 24 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, tiêu cực thì Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng đã yêu cầu "đẩy nhanh tiến độ, kết thúc điều tra" nhiều vụ án trong đó bao gồm vụ việc xảy ra tại tập đoàn Vạn Thịnh Phát.[32] Trong phiên họp, cũng liệt kê vụ án vào nhóm điều tra, truy tố, xét xử trong năm 2023.[33] Trước khi vụ án được đưa vào xét xử, tổng cộng 86 người bị truy tố bao gồm bà Trương Mỹ Lan, trong số đó có 24 quan chức chính phủ.[9] Trong số 18 thành viên đoàn thanh tra thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, bà Đỗ Thị Nhàn – Trưởng Đoàn thanh tra đã nhận hối lộ từ bà Trương Mỹ Lan 5,2 triệu USD.[20]

Theo công bố trước báo chí, Chánh văn phòng Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, ông Phạm Ngọc Duy cho biết, đã có khoảng 2.500 tập tài liệu được tổng hợp trong 104 thùng hồ sơ nặng khoảng 6 tấn bao gồm 1 triệu bút lục cho vụ án.[20] Vào ngày 16 tháng 2, Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã ra quyết định ấn định thời gian xét xử vụ án liên quan đến sai phạm tại Vạn Thịnh Phát và Ngân hàng SCB kéo dài từ ngày 5 tháng 3 đến ngày 29 tháng 4. Tổng cộng có 86 người bị truy tố bao gồm bà Trương Mỹ Lan với tội danh "tham ô tài sản, đưa hối lộ" và "vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng". 85 người còn lại bao gồm lãnh đạo cấp cao trong Vạn Thịnh Phát, SCB và cơ quan thanh gia giám sát của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về tội: "tham ô tài sản, vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, đưa hối lộ, nhận hối lộ, lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng".[34]

Giai đoạn 2 của vụ án được cho là có liên quan đến các trái phiếu của doanh nghiệp.[28][35] Trước khi xét xử giai đoạn 2, Hội đồng xét xử đã yêu cầu Cơ quan chức năng làm rõ 8 kiến nghị để phục xét xử, bao gồm: Làm rõ dòng tiền 108.878 tỷ đồng và 14.757.677 USD mà tài xế riêng bà Lan chở từ Ngân hàng SCB về tòa nhà Sherwood; Điều tra, truy hồi dòng tiền của 3 người đã qua đời trong quá trình diễn ra vụ án; Nhà nước phải có giải pháp và thanh tra, giám sát đối với các tổ chức tín dụng; Chính phủ, các bộ, ngành kiểm soát thành lập, quản lý doanh nghiệp; Điều tra vai trò, trách nhiệm của các công ty kiểm soát ở Ngân hàng SCB; Quy định chi tiết các điều kiện về tài sản đảm bảo tại tổ chức tín dụng; Điều tra các phương án, dự án chưa được xử lý của Lan; Xác minh tài sản của 5 bị cáo đang bị truy nã.[36] Đồng thời, tài sản của các bị cáo này cũng đã bị phong tỏa.[37] Đến ngày 6 tháng 6 năm 2024, C03 Bộ Công an đã đưa ra kết luận điều tra với các tội danh "lừa đảo chiếm đoạt tài sản", "rửa tiền" và "vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới". Trương Mỹ Lan, Nguyễn Phương Anh, Trịnh Quang Công và Trương Khánh Hoàng bị truy tố đồng loạt ba tội danh. Với tội danh "rửa tiền" bao gồm: Chu Lập Cơ, Bùi Văn Dũng, Trần Xuân Phượng, Tô Thị Anh Đào cùng 20 cá nhân khác với tội danh "lừa đảo chiếm đoạt tài sản". Theo cơ quan chức năng, các cá nhân này đã lấy nguồn tiền từ SCB và việc phát hành trái phiếu để chiếm đoạt về cá nhân bà Trương Mỹ Lan với tổng số tiền 415.666 tỷ đồng vào tài khoản của 483 cá nhân và 450 pháp nhân. Trong giai đoạn 2018 – 2019, thông qua 4 công ty con thuộc Tập đoàn Vạn Thịnh Phát bao gồm An Đông, Quang Thuận, Setra và Sunny World, nhóm này đã phát hành 25 gói trái phiếu thu về 30.081 tỷ đồng từ 35.824 người mua.[38] Cả 3 cá nhân đã qua đời trong quá trình điều tra giai đoạn 1 cũng bị C03 cáo buộc phạm tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" trong giai đoạn 2.[39]

Đến ngày 15 tháng 7 năm 2024, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao đã tống đạt Bản cáo trạng số 6639 giai đoạn 2 của vụ án.[40][41]

Trong ngày đầu tiên xét xử, ngày 5 tháng 3 năm 2024, phiên tòa xoay quanh kiểm tra lý lịch của 86 bị cáo với sự tham gia của khoảng 200 luật sư tham gia bào chữa.[42] Phiên tòa do thẩm phán Phạm Lương Toản – Chánh tòa hình sự Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh cùng 10 Kiểm sát viên đến từ Viện kiểm sát nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh do Viện kiểm sát nhân dân tối cao phân công.[34] An ninh xoay quanh phiên tòa cũng được siết chặt. Trong số 86 người bị khởi tố, chỉ có 79 người có mặt tại phiên tòa với 5 người đang bị truy nã và được xét xử vắng mặt, 2 người còn lại xin xét xử vắng mặt vì vấn đề sức khỏe.[42] Trong đó, Đinh Văn Thành – người xét xử vắng mặt vào năm 2020 đã xin từ chức và ra nước ngoài từ đó. Ngoài ra còn có Nguyễn Thị Thu Sương, Trầm Thích Tồn, Chiêm Minh Dũng, Nguyễn Lâm Anh Vũ cũng xét xử vắng mặt và đang bị Bộ Công an Việt Nam truy nã.[43] Riêng, Nguyễn Cao Trí – Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty cổ phần đầu tư và quản lý giáo dục Văn Lang và Công ty cổ phần Tập đoàn Capella đã bị cáo buộc chiếm đoạt 1.000 tỷ đồng của bà Trương Mỹ Lan.[42] Ông là người duy nhất trong phiên tòa không phải là đồng phạm của bà Lan. Theo cáo trạng, ông đã lợi dụng việc bà Lan bị bắt để chiếm đoạt hơn 1.000 tỷ đồng từ SCB. Từ phiên tòa thứ hai, ông Trí được xét xử vắng mặt trong trại tạm giam do tình hình sức khỏe.[44] Tòa án đã triệu tập tổng cộng hơn 2.400 người có liên quan trong quá trình diễn ra vụ án.[45] Trong lúc xét xử, công an địa phương cũng cho phép hàng trăm người biểu tình bên ngoài tòa án.[46]

Trong các ngày thứ 3–4 xét xử, phiên tòa chủ yếu xoay quanh việc hối lộ, nhận hối lộ của các cán bộ SCB với Đỗ Thị Nhàn và các cán bộ thanh tra của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cùng các thẩm định viên trong các công ty liên kết với Vạn Thịnh Phát.[21][47] Trong phiên tòa, bà Lan đã xin phép Hội đồng xét xử (HĐXX) cho con gái mình là Chu Diệp Phấn đòi lại tiền từ những người nợ bà Lan để khắc phục hậu quả.[47] Bà cũng yêu cầu tòa án xác nhận đơn "thu hồi nợ", tuy nhiên, phía tòa án bác bỏ vì không thuộc trách nhiệm của mình.[21] Ngoài ra, Chu Lập Cơ – chồng bà Trương Mỹ Lan khai nhận mình làm "theo chỉ đạo" của vợ, ông được cho là đã gây thiệt hại 9.000 tỷ đồng cho SCB. Đến ngày thứ 4 diễn ra xét xử, ông đã khắc phục hậu quả 1 tỷ đồng.[21] Trong các ngày xét xử sau đó, Trương Mỹ Lan bác bỏ việc mình sở hữu những công ty khác và khẳng định Tập đoàn Vạn Thịnh Phát chỉ có 5 – 6 công ty con và các công ty này chỉ đi vay tiền nước ngoài, chứ không vay tiền ở Việt Nam. Bà cũng khẳng định mình không hề quen biết đến Nhàn và các thẩm định gia khác. Trong khi đó, các cựu lãnh đạo tại SCB như Trương Khánh Hoàn, Bùi Anh Dũng, Võ Tấn Hoàng Văn, Tạ Chiêu Trung... lại cho rằng bà nắm quyền chi phối SCB và ký các quyết định theo chỉ đạo của bà.[48] Mặc dù vậy, bà Lan vẫn từ chối bản thân đứng đầu và là người chi phối SCB, tuy nhiên bà lại cam kết đưa tài sản của mình bao gồm 649 tài sản (bao gồm cổ phần, cổ phiếu, quyền tài sản, bất động sản...) của mình để cho SCB khắc phục hậu quả, bà gọi việc này là "cho SCB mượn tài sản để giải quyết vấn đề tài chính".[49] Khi HĐXX kê biên các tài sản của mình, bà Lan yêu cầu loại bỏ căn biệt thự cổ ở quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh để "bảo tồn cho di tích Việt Nam". Riêng khách sạn Daewoo Hà Nội, con bà Lan đã đề nghị bán khách sạn này để khắc phục hậu quả.[50]

Đến ngày 19 tháng 3, sau 9 ngày xét xử, Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) Thành phố Hồ Chí Minh đề nghị mức án tử hình với 3 tội danh theo cáo trạng ban đầu đối với bà Trương Mỹ Lan. Tuy nhiên, bà Lan được cho là vẫn "chối tội, đổ lỗi cho nhân viên". Viện Kiểm sát cho rằng, "Tại tòa, bị cáo Lan quanh co, chối tội, không tỏ ra ăn năn; đổi lỗi cho nhân viên, các bị cáo tại SCB. Hậu quả vụ đặc biệt nghiêm trọng, không có khả năng thu hồi. Vì vậy, cần loại bỏ bị cáo ra khỏi xã hội". Đồng thời, bà Lan cũng bị yêu cầu bồi thường 677.000 tỷ đồng và lãi phát sinh. Đinh Văn Thành, Võ Tấn Hoàng Văn, Bùi Anh Dũng và Đỗ Thị Nhàn bị luận tội và đề nghị mức án chung thân; 19 – 20 năm tù cho Trương Khánh Hoàng, Trần Thị Mỹ Dung và Trương Huệ Vân; Chu Lập Cơ với mức án 11 – 12 năm tù. Các bị cáo còn lại được hưởng mức án từ án treo cho đến 12 năm tù.[51] Sau khi bị luận tội, bà Lan cho biết bản thân "đau xót" khi bị xem là "quanh co, chối tội" và "đổ tội cho cấp dưới".[52] Bà vẫn phủ nhận mọi cáo buộc trong suốt quá trình xét xử.[11] Luật sư của bà Lan yêu cầu tòa án xem xét lại tội danh "tham ô tài sản" của bà và thiệt hại của vụ án.[52] Trong phiên tòa sáng ngày 21 tháng 3, bà Lan yêu cầu HĐXX xem xét 1.650 tỷ đồng bao gồm 1.000 tỷ đồng của ông Nguyễn Cao Trí và 650 tỷ đồng của các cá nhân khác trả cho bà để khắc phục hậu quả. Bà đề nghị dùng số tiền này khắc phục cho Trương Huệ Vân là 1.350 tỷ đồng và Chu Lập Cơ là 300 tỷ đồng.[53] Trong những ngày sau đó, các luật sư và HĐXX tiếp tục tranh luận và thực hiện quyền bào chữa cho các bị cáo có liên quan đến Ngân hàng SCB. Các bị cáo cũng bắt đầu biện hộ để yêu cầu giảm nhẹ mức án.[54] Trong quá trình tranh luận và yêu cầu khắc phục hậu quả để giảm nhẹ bản án, con gái bà Lan là Chu Duyệt Phấn đã yêu cầu bán tòa nhà Capital Place trị giá 1 tỷ USD. Tuy nhiên, tòa nhà đang bị thế chấp cho khoản vay 200 triệu USD bởi 4 ngân hàng với đại diện là Ngân hàng HSBC (Hồng Kông), Ngân hàng OCBC Bank (Singapore) phản đối việc bán tòa nhà ngay tại tòa án. Đại diện của 4 ngân hàng cho biết rằng khoản vay vẫn chưa được tất toán hoàn toàn, thế chấp cũng bao gồm quyền sở hữu tòa nhà này và thời gian đáo hạn vào ngày 30 tháng 4 năm 2024.[55] Sau đó, HĐXX yêu cầu, sau khi thực hiện bán xong phải trả nợ cho 4 ngân hàng có liên quan, số tiền còn lại sau khi bán được sử dụng để khắc phục hậu quả.[56]

Đến ngày 1 tháng 4, Viện Kiểm sát (VKS) trả lời bào chữa từ phía các luật sư, VKS cho biết việc xem xét thiệt hại trong vụ án không được cơ quan này căn cứ vào giám định của Công ty thẩm định giá Hoàng Quân mà dựa vào lời khai cũng như chứng cứ trong hồ sơ để xác định con số thiệt hại là 667.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, do SCB cũng đang nắm giữ nhiều tài sản của bà Lan nên VKS đã lấy số tiền thiệt hại trừ đi tài sản đảm bảo.[57] Về việc xem xét lại tội danh "tham ô tài sản" của bà Lan, VKS cho rằng theo Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) đã có quy định về tội danh tham ô đối với doanh nghiệp ngoài nhà nước bắt đầu từ ngày 01 tháng 01 năm 2018, như vậy, các sai phạm sau thời điểm này đã vi phạm vào tội danh "tham ô tài sản". Trong khi đó, vụ việc xảy ra kéo dài 10 năm từ năm 2012 đến năm 2022, tức từ năm 2018 đến năm 2022 đã đủ cơ sở để căn cứ có tội.[57][58] Phía luật sư tiếp tục bào chữa cho rằng, Hội đồng quản trị của SCB mới là người quyết định hoạt động của Ngân hàng này chứ không phải bà Trương Mỹ Lan là chủ thể của tội danh tham ô. Tuy nhiên, phía VKS cho rằng, theo các căn cứ bà Lan đã sở hữu 65% cổ phần SCB trước khi hợp nhất 3 ngân hàng và có quyền quyết định gần 30% cổ phần SCB do 5 công ty nước ngoài đứng tên sở hữu. Ngoài ra, theo lời khai Tạ Chiêu Trung, tiền mua cổ phần của ông được lấy từ bà và Vạn Thịnh Phát. VKS khẳng định, bà Lan "không phải chủ thể tội tham ô tài sản là không có căn cứ chấp nhận".[57]

Ngoài ra, trong lúc bào chữa, luật sư biện hộ cho bà Trương Mỹ Lan – Phan Trung Hoài cho hay, gia đình bà Trương Mỹ Lan đã liên hệ với Quỹ đầu tư thuộc Tập đoàn CK Asset Holdings Limited (Hồng Kông) của Lý Gia Thành sáng lập với mong muốn khắc phục hậu quả tại Ngân hàng SCB. Ông cũng đã trình bày với HĐXX văn bản mà CEO Justin Chiu gửi đến.[59] Tuy nhiên, chủ tọa phiên tòa sau đã đã bác bỏ văn bản của luật sư do "văn bản chưa được hợp pháp hóa lãnh sự". Ngoài ra, tòa án cũng yêu cầu luật sư không đề cập đến văn bản này để "tránh hiểu nhầm" và "truyền thông sai".[60] Trước đó vào ngày 27 tháng 3, trước khi luật sư biện hộ cho bà Lan về văn bản, Justin Chiu đã viết lá thư gửi đến Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh và cho rằng mình có "tình cảm tốt đẹp dành cho bà Trương Mỹ Lan".[61] Lá thư này sau đó được cho là nhằm "xin" giảm án cho bà Lan.[62] Nội dung chi tiết trong lá thư được cho là kể về việc bà Lan có nhiều quan hệ quốc tế có khả năng khắc phục hậu quả vụ án và bà là cầu nối giúp các nhà đầu tư nước ngoài hoạt động tại Thành phố Hồ Chí Minh, cũng như triển khai đầu tư các dự án quan trọng trên thành phố. HĐXX sau đó cũng khẳng định, lá thư "không đưa ra được cơ sở căn cứ về khả năng khắc phục hậu quả dự án" nên cũng "không xem xét các đề xuất" mà ông CEO Justin Chiu gửi đến nhằm giảm án cho bà Lan.[62]

Sau hơn một tháng xét xử, nhanh hơn kế hoạch ban đầu 2,5 tuần,[d] chiều ngày 11 tháng 4, Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh tuyên phạt bà Trương Mỹ Lan tử hình về tội "Tham ô tài sản"; 20 năm tù về tội "Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng; 20 năm tù về tội "Đưa hối lộ" với tổng hình phạt chung là tử hình. Đồng thời, HĐXX yêu cầu bà phải bồi thường thiệt hại mà mình đã chiếm đoạt từ SCB là 677.000 tỷ đồng, tuy nhiên, do đã khắc phục hậu quả nên còn 673.800 tỷ đồng.[58] Bốn đối tượng khác bị tuyên phạt chung thân bao gồm: Bùi Anh Dũng, Đinh Văn Thành, Võ Tấn Hoàng Văn và Đỗ Thị Nhàn. Các bị cáo còn lại nhận mức án từ 3 năm tù treo đến 20 năm tù.[63] Sau khi bị tuyên án, Trương Mỹ Lan là người đầu tiên bị xét xử và đề nghị mức án tử hình đối với tội danh tham ô tài sản đối với doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước từ khi Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) bắt đầu có hiệu lực.[64] Ngoài ra, mỗi bị cáo trong vụ án đều phải chịu thêm 200.000 đồng án phí hình sự sơ thẩm, đối với bà Lan phải chịu thêm gần 674 tỷ đồng án phí dân sự sơ thẩm.[65] Trả lời với điều kiện giấu tên, một thành viên trong gia tộc bà Lan cho rằng, "Chúng tôi sẽ tiếp tục đấu tranh để xem mình có thể làm được gì". Luật sư Nguyễn Huy Thiệp của bà Lan cũng khẳng định, sẽ tiếp tục "kháng bản án".[66]

Đến ngày 26 tháng 4, Trương Mỹ Lan đã gửi đơn kháng cáo toàn bộ bản án sơ thẩm lên Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Bà khẳng định bản thân có tham gia vào quá trình tái cơ cấu Ngân hàng SCB, tuy nhiên, bản thân không hề chiếm đoạt tiền từ ngân hàng. Nhiều bị cáo khác cũng tương tự có đơn kháng cáo.[67]

Ngoài 86 cá nhân trên, còn có hai bị cáo người nước ngoài là Lee George Lam và Henry Sun Ka Ziang đã xuất cảnh khỏi Việt Nam. Theo đó Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an sẽ tách vụ án hình sự và tạm đình chỉ điều tra đối với hai đối tượng trên. Theo cáo trạng từ chính quyền địa phương, Lee George Lam đã làm việc tại SCB từ tháng 6 năm 2012 đến ngày 19 tháng 1 năm 2015 lần lượt với các chức vụ là Thành viên HĐQT, Phó Chủ tịch HĐQT SCB và gây thiệt hại cho ngân hàng này hơn 19.733 tỷ đồng.[69] Tương tự với các chức vụ của Lee George Lam, Henry Sun Ka Ziang đã gây thiệt hại cho SCB 462.089 tỷ đồng trong giai đoạn từ 1 tháng 7 năm 2015 đến 31 tháng 8 năm 2022. Tuy nhiên, theo Phân viện Khoa học Hình sự Thành phố Hồ Chí Minh từ giám định chữ ký tên Henry Sun Ka Ziang và Lee George Lam thì cả hai chữ ký này do cùng một người ký ra. Việt Nam cũng đã yêu cầu Cục Tư pháp Hồng Kông, Trung Quốc xác nhận đối với Lee George Lam và Henry Sun Ka Ziang.[70] Hiện tại, hai cá nhân cũng đang bị Bộ Công an Việt Nam ra lệnh truy nã.[71]

Trên tờ South China Morning Post đăng tải, cá nhân này chính là Lee George Lam, thành viên của Nhóm chuyên gia đơn vị chính sách của Đặc khu Hồng Kông. Ông cho biết, "các cáo buộc là vô căn cứ, tôi sẽ liên hệ với cơ quan chức năng Việt Nam để làm rõ sự việc". Ông nói thêm vào thời điểm đó, bản thân ông không liên quan đến hội đồng quản trị, không thuộc ban quản lý và không có thẩm quyền gì đối với các khoản vay. Ngoài ra, phát ngôn của chính phủ Hồng Kông cho biết họ đã đang hợp tác với các khu vực pháp lý khác để đối phó với tội phạm.[72]

Trong giai đoạn diễn ra sai phạm, Nguyễn Tiến Thành – Chủ tịch HĐQT kiêm tổng giám đốc Công ty CP Chứng khoán Tân Việt và là Thành viên HĐQT Ngân hàng SCB (vợ ông là Tống Thị Thanh Hoàng – Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Vạn Thịnh Phát) đã qua đời vào ngày 6 tháng 10 năm 2022 do đột quỵ.[73][74] Cái chết của ông diễn ra trước vài giờ bà Trương Mỹ Lan bị bắt giữ. Cái chết của ông cùng việc bà Lan bị bắt giữ là một trong những nguyên nhân khiến nhiều người dân đổ xô rút tiền khỏi Ngân hàng SCB.[75] Trong lúc bắt giữ bà Trương Mỹ Lan, Nguyễn Phương Hồng – Trợ lý Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, thành viên HĐQT của Ngân hàng SCB cũng bị bắt giữ. Trước đó, bà cũng đã bị cơ quan cảnh sát điều tra khởi tố do các sai phạm liên quan đến Tập đoàn Vạn Thịnh Phát. Cái chết của bà được cho là qua đời tại nhà riêng ở Thành phố Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, các phương tiện truyền thông Việt Nam đều đồng loạt xóa thông tin về cái chết của bà ngay sau đó.[75] Ngoài ra sau đó vào khoảng ngày 14–15 tháng 10 năm 2022, Nguyễn Ngọc Dương – Tổng Giám đốc Công ty Sài Gòn Penninsula, cựu Tổng Giám đốc Công ty Vạn Phát Hưng, cái chết của ông theo Người Việt là "té lầu". Trên tờ báo cáo của Đảng bộ Quận 2 cho rằng ông đã tự tử, nhưng nguyên nhân tự tử thì không rõ.[76] Vào ngày 29 tháng 10, khi công bố những thông tin về vụ án, Trung tướng Tô Ân Xô cho biết, "Trong quá trình tố tụng, có bị can, người liên quan qua đời do đột tử. Tất nhiên việc này có khó khăn cho quá trình điều tra. Nhưng với quyết tâm của lực lượng thực thi pháp luật thì chắc chắn bản chất của vụ việc sẽ được làm rõ, pháp luật sẽ được thực thi đúng người, đúng tội".[77]

Trong ngày xét xử đầu tiên, Viện KSND thông tin về 3 trường hợp đã giúp sức hỗ trợ cho bà Trương Mỹ Lan chiếm đoạt tiền từ Ngân hàng SCB nhưng đã qua đời nên sẽ không bị xem xét xử lý hình sự.[78][79] Sau khi quá trình xét xử giai đoạn 1 kết thúc, HĐXX đã đề cập đến 3 người đã qua đời là Nguyễn Phương Hồng, Nguyễn Tiến Thành và Nguyễn Ngọc Dương và yêu cầu phía Cơ quan điều tra tiếp tục điều tra, truy hồi dòng tiền nhằm "xác định nghĩa vụ hoàn trả tài sản của 3 cá nhân nêu trên".[35] Khi kết quả điều tra của giai đoạn 2 được công bố, cả 3 cá nhân qua đời đều được Bộ Công an Việt Nam xác định phạm tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản". Riêng Nguyễn Tiến Thành được cho là đã lên phương án phát hành trái phiếu cho 4 công ty con thuộc Tập đoàn Vạn Thịnh Phát và trách nhiệm của ông liên quan với số tiền khoảng 30.000 tỷ đồng. Trong khi đó, bà Nguyễn Phương Hồng bị cáo buộc phát hành trái phiếu, bán trái phiếu và là đồng phạm của bà Lan với số tiền 30.000 tỷ đồng, tương tự như ông Thành. Còn ông Nguyễn Ngọc Dương được cho đã ký chứng từ nhằm chuyển 3.900 tỷ đồng để lập gói trái phiếu nhằm phục vụ các hành vi phạm pháp tại các công ty con thuộc Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, một trong số các phần tiền đó đã bị ông giữ lại để sử dụng cho mục đích cá nhân.[39]

Trong phiên tòa, Hội đồng xét xử đã yêu cầu Bà và gia đình phải bồi thường 27 tỷ USD và thanh lý khoảng 1.112 tài sản của mình bao gồm Saigon One Tower và Saigon Peninsula. Trong khi đó, phía chồng của bà đã bán số tài sản của mình ở Hồng Kông trị giá 1 tỷ USD để bồi thường các thiệt hại.[80]

Ngày 28 tháng 8 năm 2023, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam đề xuất tách Cục Phòng, chống rửa tiền ra khỏi Cơ quan Thanh tra giám sát ngân hàng thành một Cục trực thuộc NHNN khi đề cập đến nhiều vụ án bao gồm vụ án Vạn Thịnh Phát khi có dấu hiệu rửa tiền.[81] Tương tự vào tháng 1 năm 2024, trong Kỳ hợp bất thường lần thứ 5, Quốc hội cũng yêu cầu chỉnh lý và thông qua dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi) 2024. Theo quy định mới, một cá nhân chỉ còn có thể sở hữu từ 5% xuống còn 3% tỷ lệ sở hữu vốn điều ngân hàng. Đồng thời, đối với cổ đông là tổ chức thì con số này là giảm từ 15% xuống 10%, trừ ngân hàng bị kiểm soát đặc biệt hoặc thuộc sở hữu của Nhà nước. Đối với nhóm cổ đông và "người liên quan" con số này được giảm từ 20% xuống 15%. Luật sẽ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2024.[82] Trong một bài viết của Tạp chí Ngân hàng, cơ quan của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho rằng Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi năm 2024 sẽ giúp hạn chế được việc định giá khống các tài sản đảm bảo, tác động mạnh mẽ đến nhiều lĩnh vực liên quan đến Tài chính – Ngân hàng, đặc biệt đó là ngành bất động sản. Tạp chí này cũng ca ngợi Luật mới làm "tăng trách nhiệm cá nhân, tổ chức", đặc biệt là trách nhiệm trong việc "thẩm định hồ sơ, định giá các tài sản vay vốn".[83]

Sau khi bà Trương Mỹ Lan bị bắt giữ, người dân bắt đầu đổ xô ồ ạt đi rút tiền thì Sacombank đã bị nhầm lẫn do nhiều người tưởng SCB là viết tắt cho cụm từ "Sacombank". Từ trang Facebook đến trang web chính thức của doanh nghiệp đều phải đính chính cho khách hàng và người dân rằng, việc mã chứng khoán của "Sacombank" là STB (viết tắt trong Saigon Thuong Tin Commercial Joint Stock Bank), không phải là SCB.[84] Trong sáng ngày 20 tháng 11 năm 2023, khi cơ quan cảnh sát điều tra đưa ra các thông tin cáo buộc bà Trương Mỹ Lan, thị trường chứng khoán Việt Nam bắt đầu xanh – đỏ thất thường. Chỉ trong vòng buổi sáng, chỉ số VN-Index đã hạ nhiệt 15 điểm sau khi mở cửa phiên giao dịch và tiếp tục giảm 10 điểm sau đó về 1.090 điểm. Vietcombank đã có lúc tăng sau khi bị giảm vào đầu giờ giao dịch. Tương tự với cổ phiếu của VietJet, Vincom Retail, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam... Quy mô thiệt hại lúc bấy giờ của bà Lan được ước tính vào khoảng 12,75 triệu tỷ đồng, tương đương 2,4% tổng dư nợ tín dụng toàn nền kinh tế của Việt Nam.[85] Nhiều nhà phân tích trong nước cũng cho rằng, tâm lý của các nhà đầu tư có khả năng sẽ e dè với thị trường chứng khoán sau thông tin Vạn Thịnh Phát, tuy nhiên họ không còn hoảng loạn như thời điểm bà Trương Mỹ Lan bắt đầu bị bắt giữ như hồi cuối năm 2022. VN-Index được cho là sẽ hạ đáy là 1.030 điểm rồi tăng, giảm trở lại phụ thuộc vào tâm lý các nhà đầu tư.[86] Vào cuối năm 2023, lĩnh vực bất động sản Việt Nam được cho là khá ảm đạm khi 1.300 công ty bất động sản rút khỏi thị trường. Giá thuê bất động sản phức hợp như nhà phố thương mại ở Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã giảm đi một phần ba.[87]

Với tổng số tiền lừa đảo lên tới 304 nghìn tỷ đồng, tương đương 12,5 tỷ USD khiến đây trở thành vụ bê bối kinh tế lớn nhất trong lịch sử Việt Nam từ trước đến nay.[88] Vượt qua bê bối 1Malaysia Development Berhad, vụ án này đã trở thành bê bối tham nhũng lớn nhất trong lịch sử Đông Nam Á.[9] Dựa vào mức độ lừa đảo và số tiền mà bà Trương Mỹ Lan chiếm đoạt tại Ngân hàng SCB, theo Người quan sát, dựa trên thống kê dữ liệu của Thinkadvisor đến cuối năm 2022 trong bài viết "10 of the Biggest Financial Frauds of the Past 25 Years" (tạm dịch: 10 vụ lừa đảo tài chính lớn nhất năm 2022) thì vụ việc tại Việt Nam đã lọt vào top 3 vụ án lừa đảo tài chính thế giới.[89] Đến ngày 29 tháng 3 nhằm để duy trì khả năng thanh toán cho Ngân hàng SCB, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã cung cấp một khoản vay đặc biệt trị giá 24 tỷ USD cho ngân hàng này.[90] Một số ý kiến cho rằng, "Nếu không cho vay, SCB sẽ sụp đổ". Trong khi đó, khoản vay này hiện đã chiếm 1/4 trong số 100 tỷ USD dự trữ ngoại hối của cả Việt Nam và điều này sẽ khiến cho "kho bạc quốc gia dần cạn kiệt". Việc khủng hoảng từ SCB cũng được cho sẽ làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam trong năm 2024.[80] Trong hai tháng đầu năm 2024, tăng tưởng tín dụng của Việt Nam cũng sụt giảm trong khi đó nợ xấu có xu hướng gia tăng.[91]

Sau khi thông tin bà Trương Mỹ Lan bị bắt giữ, người dân đã đổ xô hàng loạt đi rút tiền khỏi các tài khoản ngân hàng thuộc sở hữu của Ngân hàng SCB. Trên các nền tảng mạng xã hội, hàng trăm bài viết, video kêu gọi rút tiền trước hạn tại các cây ATM của SCB và đồng thời các hình ảnh người dân tập trung đông tại trụ sở, cây ATM của SCB tại Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng và Quảng Ninh cũng được lan truyền mạnh mẽ.[92] Ngay sau đó để trấn an dư luận, chính quyền Việt Nam đã kêu gọi xử lý nghiêm những trường hợp tung tin thất thiệt, đăng tin sai sự thật liên quan đến SCB. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng lên tiếng cam kết theo sát và đảm bảo hoạt động ổn định cho Ngân hàng SCB.[93] Ngày 15 tháng 10 năm 2022, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ra thông báo kiểm soát đặc biệt đối với Ngân hàng SCB, và chỉ đạo các cán bộ đến điều hành và quản lý ngân hàng này.[94] Sau đó không lâu, hàng trăm người dân cũng đã tập trung tại Công an Thành phố Hồ Chí Minh để gửi đơn tố cáo Ngân hàng SCB và công ty bảo hiểm nhân thọ Manulife.[95]

Cũng trong khoảng thời gian này, từ tháng 10 năm 2022 đến tháng 12 năm 2023, số tiền người tiêu dùng gửi trong Ngân hàng SCB đã sụt giảm 80% về mức 6 tỷ USD do người dân lo ngại và rút tiền khỏi ngân hàng ở mức kỷ lục.[80] Đến tháng 10 năm 2023, hàng trăm nhà đầu tư trái phiếu Vạn Thịnh Phát ở Hà Nội đã căng băng rôn biểu tình trước Ngân hàng SCB và Công ty Chứng khoán Tân Việt. Người biểu tình cho biết bản thân đã bị "dụ dỗ" mua trái phiếu từ Công ty Cổ phần Tập đoàn đầu tư An Đông mà phía Ngân hàng SCB và Công ty Chứng khoán Tân Việt tư vấn và phát hành. Nhiều người đã căng băng rôn như: "SCB trả tiền cho dân", "Ngân hàng SCB lừa đảo", "SCB Bank Pay Back Money"...[96] Theo Đài Tiếng nói Hoa Kỳ, tổng cộng đã có hơn 40.000 nạn nhân mua trái phiếu của công ty An Đông, công ty con của Vạn Thịnh Phát.[97] Nhiều nạn nhân cũng đã gửi đơn đến Thủ tướng Phạm Minh Chính hay Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.[98] Không chỉ trước các trụ sở liên quan Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, người dân còn thực hiện biểu tình ở trụ sở Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Việt Nam tại Hà Nội hay ở Phố đi bộ Nguyễn Huệ tại Thành phố Hồ Chí Minh.[98] Không chỉ ở hai thành phố lớn, các cuộc biểu tình sau đó cũng diễn ra tại Đà Nẵng, Nha Trang, Nghệ An, Gia Lai...[99] Trong lúc xét xử vụ án, hàng trăm người dân đã tập trung bên ngoài tòa án để biểu tình phản đối. Điều này cũng đã được cảnh sát địa phương cho phép.[46][100]

Trong sáng ngày 16 tháng 4, báo trước trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Phó Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương Trần Quốc Dũng cho biết tình hình người dân khiếu nại, tố cáo, khiến nghị, phản ánh có xu hướng tăng. Ông cho rằng, một phần sự gia tăng này đến từ các sai phạm diễn ra tại Ngân hàng SCB hay Tân Hoàng Minh được đưa ra xét xử. Các khiến nghị, tố cáo của người dân cũng thường tập trung về Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.[101]

Trong giai đoạn từ tháng 10 năm 2022 đến tháng 12 năm 2023, tiền gửi trong SCB đã sụt giảm 80% về mức 6 tỷ USD. Số tiền mà người tiêu dùng rút khỏi ngân hàng cũng đạt mức kỷ lục.[80] Trong khi đó, từ tháng 6 đến hết năm 2023, Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn đã đóng cửa tổng cộng hết 39 phòng giao dịch tại 9 tình, thành bao gồm 27 văn phòng ở Thành phố Hồ Chí Minh, 5 văn phòng ở Hà Nội và Hải Phòng, Nghệ An, Bình Định, Đồng Nai, Đà Nẵng, Gia Lai và Long An với mỗi địa phương 1 phòng giao dịch.[102] Vào 30 tháng 3 năm 2024, Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) đã xử phạt Tập đoàn Đầu tư An Đông, một công ty pháp nhân của Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, với 92,5 triệu đồng do "không gửi công bố thông tin định kỳ" cho Sở giao dịch địa phương.[103] Ngoài An Đông, một số nhóm doanh nghiệp khác trong "hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát" như Đầu tư Quang Thuận, Đầu tư và Phát triển Phú Châu, Thiết kế và Trang trí nội thất Norah cũng bị xử phạt tương tự.[103] Vào đầu tháng 4 năm 2024, Công ty Cổ phần Quang Thuận đã gửi thông tin định kỳ về tình hình tài chính năm 2023 đến HNX với hàng loạt báo cáo thua lỗ. Công ty này đã báo lỗ 177 tỷ đồng sau thuế, và thua lỗ 1.132 tỷ đồng vào năm 2022. Chỉ trong vòng 2 năm, doanh nghiệp đã ghi nhận mức thua lỗ lên tới 1.309 tỷ đồng.[104]

Sau khi phiên tòa xét xử bà Trương Mỹ Lan được diễn ra, cộng đồng mạng Việt Nam bắt đầu lan truyền một câu nói được chế lại từ câu nói của vua hải tặc Gold D. Roger khi bị hành quyết trong bộ anime và manga nổi tiếng One Piece của Nhật Bản. Trong nguyên tác One Piece, Roger đã truy tìm được kho báu vĩ đại và khi bị hành quyết ông đã nói, "Muốn lấy kho báu của ta ư? Nếu muốn các ngươi hãy cứ ra biển mà tìm!".[105] Tương tự, Trương Mỹ Lan – một nhân vật nổi tiếng trong giới kinh doanh và cũng từng được nhiều báo chí gọi với danh xưng "bà trùm" với số tiền thiệt hại lên tới 673 nghìn tỷ đồng.[105] Cộng đồng mạng sau đó đã chế lại tương tự câu nói đó như sau: "Khi phiên tòa hỏi, 'Bà đã giấu số tiền 673 nghìn tỷ đồng ở đâu?'. Bà ấy đã trả lời, 'Các ngươi muốn của cải của ta ư? Ta giấu ngoài biển khơi đấy, hãy ra đó mà tìm".[106] Theo Thời báo Văn Học Nghệ Thuật, "trending" từ Việt Nam cũng đã xuất hiện ở một số nước trên thế giới.[107] Nhiều từ khóa có liên quan đến việc săn kho báu hay liên quan đến One Piece cũng bắt đầu xuất hiện như: lên tàu, tìm kho báu, ra khơi, đại hải trình...[105] Tuy nhiên, nhiều ý kiến cũng cho rằng xu hướng so sánh này là không phù hợp vì đây có thể xem là "thông tin không có thật" do bà Lan không hề có phát ngôn nào tương tự như mạng xã hội lan truyền. Đồng thời, việc số tiền tham nhũng hay tử hình một người được lấy làm trò đùa có thể khiến "lệch lạc" tư tưởng hay "trái với nguyên tắc nhân đạo".[108] Đến ngày 20 tháng 4, Luật sư Giang Hồng Thanh – Luật sư bào chữa cho bà Trương Mỹ Lan đã gửi đơn lên chính quyền địa phương, tòa án cùng các cơ quan có liên quan đề nghị xử lý người tạo xu hướng vụ việc này. Luật sư này cho rằng, xu hướng này đã tạo dư luận xấu và làm ảnh hưởng đến sự uy nghiêm của tòa án, đồng thời xúc phạm danh dự, nhân phẩm và uy tín của bà Lan.[106] Ngô Minh Hiếu – chuyên viên tại Trung tâm Giám sát An toàn thông tin Việt Nam cho rằng xu hướng này là không "đáng để hùa" và "gây hoang mang cho xã hội". Anh cũng cho rằng, nhiều đối tượng xấu cũng có thể sẽ lợi dụng xu hướng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản.[109]

Sau khi bà Trương Mỹ Lan bị bắt giữ, nhiều người dân bắt đầu đổ xô đi rút tiền ở các chi nhánh, trụ ATM của ngân hàng SCB khiến cho nguồn tiền tại doanh nghiệp này bị tắc nghẽn. Ngay sau đó, các cơ quan báo chí đã dẫn lời Ngân hàng SCB trấn an dư luận và khẳng định việc bắt giữ bà Lan là do liên quan đến các sai phạm trái phiếu ở Công ty An Đông và không liên quan đến Ngân hàng SCB. Lúc bấy giờ, Ngân hàng Nhà nước cũng cam kết có giải pháp, chính sách để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền. Đồng thời sẽ giữ vững ổn định cho Ngân hàng SCB, các hệ thống tín dụng và yêu cầu người cân nhắc khi rút những khoản tiền trước thời hạn tại SCB.[110][111] Đến ngày 15 tháng 10 năm 2022, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ra thông báo quyết định kiểm soát đặc biệt đối với Ngân hàng SCB. Đồng thời sẽ chỉ định những cán bộ từ các ngân hàng thương mại nhà nước như Vietcombank, BIDV, VietinBank, Agribank tham gia quản trị, điều hành Ngân hàng SCB.[94] Sau đó hơn một tháng, trong phiên họp Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã yêu cầu "tập trung kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, xử lý" các vụ án tham nhũng, kinh tế trong đó có Vạn Thịnh Phát.[112] Khi đề cập đến các đối tượng bỏ trốn, ông Trọng cũng cho biết "trốn sang nước ngoài thì có thể dẫn độ về" và "không được thì xử vắng mặt".[113]

Khi giai đoạn xét xử đang được diễn ra ở những ngày đầu tiên, Bí thư Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Nên cho biết, "Đây là một vụ án chưa từng có đối với Thành phố Hồ Chí Minh, một vụ án hình sự, kinh tế lớn, số lượng người có liên quan cực lớn, thời gian xét xử khoảng 60 ngày". Ông xác nhận, đây chỉ mới là giai đoạn 1 của vụ án, về giai đoạn 2 ông cho biết sẽ liên quan đến rất nhiều người dân và số lượng ước tính vào khoảng 30.000 người.[114] Đăng tải trên báo Nhân Dân, bao gồm nhiều vụ án tham nhũng, kinh tế, Bộ Tư Pháp đã thu hồi số lượng tài sản lên tới 10 nghìn tỷ đồng. Tổng cục Thi hành án dân sự cũng yêu cầu nếu như giai đoạn 1 xét xử sơ thẩm các bị cáo không khiếu nại sau 15 ngày thì cơ quan thi hành án dân sự thành phố Hồ Chí Minh cần có biện pháp, bố trí nguồn lực để yêu cầu các cá nhân thi hành án.[115] Vào ngày 12 tháng 4 năm 2024, trong một cuộc tọa đàm có sự tham gia của Bộ Công an Việt Nam, lực lượng cảnh sát kinh tế cho biết đã thu hồi khoảng 394.400 tỷ đồng từ vụ án Vạn Thịnh Phát.[116] Theo Reuters, chính phủ Việt Nam được cho là đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cung cấp "khoản vay đặc biệt" trị giá 24 tỷ USD "chưa từng có" cho Ngân hàng SCB từ tháng 10 năm 2022 đến đầu tháng này.[90] Trước đó, vào sáng ngày 14 tháng 3, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cùng Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cũng đã có một buổi hội nghị cùng nhiều doanh nghiệp, ngân hàng thương mại trên cả nước để điều hành chính sách tiền tệ ở Việt Nam trong năm 2024.[91]

Trên báo Sài Gòn Giải Phóng khi nói về giai đoạn 2 của vụ án đã cho rằng vụ án đã chỉ ra nhiều thiếu sót, sơ hở của pháp luật Việt Nam trong việc quản lý chứng khoán, tài chính và ngân hàng. Đồng thời, đề cập việc Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Cục Phòng chống rửa tiền (thuộc Cơ quan Thanh tra Giám sát Ngân hàng), Ngân hàng Nhà nước, Vụ Quản lý ngoại hối (thuộc Ngân hàng Nhà nước) đã kịp thời phát hiện các sai phạm của hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát.[40]

Michael Tatarski, một nhà báo sống ở Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, "Không còn nghi ngờ gì nữa, sẽ có thêm nhiều vụ bê bối và bắt giữ lớn sắp diễn ra". Nhà báo này cho rằng, "...có một cuộc điều tra về hoạt động khai thác cát đang được tiến hành" và công an Việt Nam cũng đang xem xét lĩnh vực năng lượng tái tạo cùng Tập đoàn Điện lực Việt Nam.[9] Theo David Brown, một quan chức nghỉ hưu từ Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ với nhiều kinh nghiệm tại Việt Nam, ông cho rằng "Chắc chắn chưa từng có một phiên tòa kiểu như thế này trong thời kỳ cộng sản" và "chưa từng có gì quy mô như vậy trong lịch sử". Theo BBC News, "đây là phiên tòa kịch tính nhất cho đến nay" trong chiến dịch đốt lò của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.[5] Le Hong Hiep từ Viện ISEAS ở Singapore cho biết, Đảng Cộng sản Việt Nam đang muốn gây ảnh hưởng với văn hóa kinh doanh tự do ở phía Nam khi đến cuối năm 2016, Hà Nội gần như đã để cho các lực lượng mafia Việt–Trung điều hành nền kinh tế ở phía Nam. Ông cũng cho rằng, việc diệt trừ các vấn đề tham nhũng mạnh tay ở Việt Nam có thể sẽ khiến nền kinh tế đi chậm lại do "tham nhũng là chất bôi trơn để giúp bộ máy [nước này] hoạt động".[5] Trong khi đó, hãng thông tấn Reuters lại ca ngợi và cho đây là một "kết quả ấn tượng" trong chiến dịch phòng chống tham nhũng do Đảng Cộng sản lãnh đạo.[66]

Đài Tiếng nói Hoa Kỳ cho biết, đây là "vụ án kinh tế có hậu quả nặng nề nhất trong lịch sử Việt Nam" sau sự kiện ông Tăng Minh Phụng bị tử hình do lừa đảo liên quan đến Minh Phụng-EPCO vào những năm cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21.[117] Theo The Times of India, vụ án này đã gây chấn động không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới, bởi đây là một động thái chưa từng có trong chiến dịch phòng chống tham nhũng ở Việt Nam.[118] Nhận xét về bản án mà Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh tuyên án cho Trương Mỹ Lan, The Guardian cho biết đây là một bản án nặng nề và bất thường đối với một vụ án tham nhũng.[10] Một số nhà quan sát cho rằng, may mắn đã xảy ra khi "chính phủ Việt Nam đã xử lý vụ án mà không làm tổn hại gì nhiều đến nền kinh tế" và cho rằng "làm sao để khắc phục được một vài phần thiệt hại để bù vào tiền thuế của người dân và trả lại tiền cho khách hàng của SCB" mới là câu hỏi lớn.[64] Qua tờ Al Jazeera, Michael Tatarski – người dẫn chương trình podcast cho Vietnam Weekly, cho biết mức độ tài chính ở vụ án không chỉ dừng lại ở Việt Nam mà sẽ có thể là một trong những vụ bê bối tài chính lớn nhất trong lịch sử thế giới và chưa từng có một vụ tham nhũng nào mà truyền thông nhà nước Việt Nam đưa tin chi tiết và xem xét kỹ lưỡng đến vậy.[8]

Theo tạp chí Time, Lê Thanh Hải – người từng giữ chức Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh và Lê Hoàng Quân – người từng giữ chức Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh có thể có liên quan đến vụ án sau khi cả hai vào tháng 3 năm 2020 đã bị Ủy ban Kiểm tra Trung ương kỷ luật và cách chức sau những sai phạm liên quan đến khu đô thị mới Thủ Thiêm. Tạp chí cũng cho rằng cả hai người đã thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng cho bà Lan và cũng là một trong các nguyên nhân dẫn đến sự thất bại của bà như hiện tại.[119] Sau khi Nhà nước Việt Nam tung "khoản vay đặc biệt" cho Ngân hàng SCB, hãng thông tấn Reuters cho rằng các nhà chức trách Việt Nam "đang gặp khó khăn" trong việc ngăn chặn việc ảnh hưởng của SCB vào nền kinh tế mặc dù đã giám sát đặc biệt ngân hàng này từ 18 tháng trước.[90]

Vụ án Hồ Duy Hải là một vụ án hình sự ở Việt Nam xảy ra vào tối ngày 13 tháng 1 năm 2008 tại Bưu Điện Cầu Voi, ấp 5, xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An. Trong đó, hai nữ nhân viên bưu điện tên là Nguyễn Thị Ánh Hồng (sinh năm 1985) và Nguyễn Thị Thu Vân (sinh năm 1987) bị giết bằng cách cắt cổ. Ngày 21 tháng 3 năm 2008, nghi phạm Hồ Duy Hải sinh năm 1985 bị bắt.[1] Qua hai lần xét xử sơ thẩm (năm 2008 tại Tòa án nhân dân tỉnh Long An) và phúc thẩm (năm 2009 tại Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao tại Thành phố Hồ Chí Minh), Hồ Duy Hải bị kết án tử hình về tội giết người, 5 năm tù về tội cướp tài sản, tổng hợp hình phạt là tử hình. Tuy nhiên, gia đình Hồ Duy Hải liên tục kêu oan. Năm 2011, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình quyết định không kháng nghị vụ án. Năm 2012, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang bác đơn xin ân xá của Hồ Duy Hải. Sau đó, trước phản đối của dư luận trong nước và quốc tế cũng như Quốc hội Việt Nam, năm 2014, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang ra lệnh tạm dừng thi hành án tử hình đối với Hồ Duy Hải, việc chưa từng có tiền lệ trong lịch sử Tòa án nhân dân tối cao.[2]

Ngày 22 tháng 11 năm 2019, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao Việt Nam Lê Minh Trí kháng nghị giám đốc thẩm vụ án, sau khi nhận được đề nghị xem xét giải quyết đảm bảo đúng pháp luật vụ án từ Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng vào tháng 7 năm 2019.[3]

Ngày 8 tháng 5 năm 2020, sau 3 ngày xét xử giám đốc thẩm vụ án, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua bỏ phiếu công khai, quyết định không chấp nhận kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân tối cao và giữ nguyên bản án sơ thẩm.

Đây là một vụ án có những vi phạm pháp luật nghiêm trọng trong việc điều tra, giải quyết vụ án như: Tiêu hủy vật chứng, thay đổi vật chứng, bỏ sót các chứng cứ pháp y như vân tay, vết máu tại hiện trường; ép cung, rút bỏ hồ sơ chứng cứ có lợi cho bị cáo, bỏ qua một số bản khai cung không nhận tội của bị cáo.[4][5][6][7] Tuy nhiên Tòa án nhân dân tối cao nhận định những vi phạm pháp luật này không làm thay đổi bản chất của vụ án nên không cần thiết phải hủy các bản án sơ thẩm, phúc thẩm để điều tra lại theo kháng nghị của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.[1]

1. Nguyễn Thị Ánh Hồng, sinh năm 1985 (23 tuổi), nữ nhân viên Bưu điện Cầu Voi,[8][9][10] ngụ ở khu phố Nhơn Cầu, phường Tân Khánh, ngoại ô thành phố Tân An, tỉnh Long An.[11][12] Hồng là con trưởng trong gia đình nghèo đông con (4 con), một người em bị liệt từ nhỏ. Hồng được đánh giá là người con hiếu thảo với cha mẹ. Hồng học hết lớp 12, muốn thi đại học, nhưng nhà nghèo, cha bệnh nặng nên đành phải đi làm công nhân một thời gian trước khi xin vào làm ở Bưu cục Cầu Voi. Hồng là nhân viên hợp đồng Bưu cục Cầu Voi được khoảng hơn một năm thì xảy ra vụ án mạng. Lương tháng của Hồng khoảng hơn một triệu đồng. Hồng dành dụm tiền tiết kiệm gửi về cho cha mẹ xây nhà.[13]

2. Nguyễn Thị Thu Vân, sinh năm 1987 (21 tuổi), nữ nhân viên Bưu điện Cầu Voi,[9][10] trú tại khu phố Nhơn Cầu, phường Tân Khánh, thành phố Tân An, tỉnh Long An.[14]

Nguyễn Thị Ánh Hồng và Nguyễn Thị Thu Vân là chị em họ của nhau, con chú con bác, nhà ở cạnh nhau (cách 50m), chơi chung với nhau từ nhỏ.[15][16] Nhà Hồng và Vân không xa bưu cục nhưng hai người ở trọ lại bưu cục chứ không về nhà.[13] Trụ sở Bưu điện Cầu Voi là một căn nhà hai tầng ven Quốc lộ 1 được bưu điện thuê của một người dân.[12]

Tại thời điểm xảy ra vụ án, nạn nhân Nguyễn Thị Ánh Hồng đang có mối quan hệ tình cảm với ba người đàn ông: Nguyễn Mi Sol (người yêu cũ), Nguyễn Văn Nghị (người yêu mới) và một kĩ sư tên Trung (bạn mới quen).[17] Trần Văn Chiến và Nguyễn Tuấn Anh đang theo đuổi Hồng.

Nguyễn Mi Sol[15][18][19] (có báo ghi Nguyễn Misol,[17] Nguyễn Văn Sool,[20] Trần Văn Sol[21], Nguyễn Huy Sol[22]), sinh năm 1980,[19] là người yêu cũ của Nguyễn Thị Ánh Hồng.[23] Nguyễn Mi Sol ngụ tại huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long, làm nghề thợ bạc, từng làm việc tại tiệm vàng Kim Long gần khu vực Bưu điện Cầu Voi.[20][21]

Hồng và Nguyễn Mi Sol yêu nhau và từng dự định kết hôn nhưng bị hai gia đình ngăn cản.[20] Nguyễn Mi Sol sống như vợ chồng với Hồng, Hồng đeo nhẫn cưới của Nguyễn Mi Sol tặng.[17] Nguyễn Mi Sol thời điểm trước khi vụ án xảy ra đã không còn làm việc ở tiệm vàng Kim Long mà làm việc ở Thành phố Hồ Chí Minh, cuối tuần thường về thăm chủ cũ và Hồng. Mỗi lần về thăm Hồng, Mi Sol đều ngủ lại với Hồng ngay tại Bưu điện Cầu Voi.[17][18][19][20] Tại biên bản ghi lời khai ngày 21/6/2008 (BL 209, 210) Mi Sol khai: "... 3/2007 tôi bỏ đi lên TP. HCM làm thuê cho anh Đệ tại địa chỉ 240/4 Nguyễn Văn Luông, phường 11, quận 6 cho đến nay. Sau khi lên TP. HCM thì tôi cũng thường xuyên về bưu điện sống chung như vợ chồng với Hồng. Trung bình cứ một tuần lễ thì về một ngày. Thời gian gần nhất trước khi Hồng, Vân bị giết, [tôi] về bưu điện vào ngày thứ Tư 9/1 đến sáng thứ Năm 10/1 tôi mới đi TP. HCM làm tiếp".[17]

Nguyễn Mi Sol có bạn là Nguyễn Văn Nghị, người sau này trở thành người yêu mới của Hồng.[20] Theo một nhân chứng, tối hôm xảy ra vụ án, Sol cũng về Cầu Voi nhưng không vào bưu điện thăm Hồng vì biết có Nghị ở đó.[20] Sau khi vụ án xảy ra khoảng một năm, Nguyễn Mi Sol đã rời khỏi nơi tạm trú ở xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An.[15]

Ngày 15 tháng 5 năm 2020, Đại tá Phạm Thanh Tâm, Phó Giám đốc Công an tỉnh Long An cho phóng viên báo Giao thông biết rằng nghi phạm này sinh năm 1984 ngụ tại ấp Vĩnh Tiến (nay là ấp Vĩnh Hựu), xã Hựu Thành, huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long.[24]

Nguyễn Văn Nghị, sinh năm 1979[20] hay 1978,[19] quê quán (có báo nói cư trú) tại xã Tân Hội, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang (nay là xã Tân Hội, thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang).[20][24] Theo một số tin đồn trên truyền thông mạng, Nguyễn Văn Nghị là cháu của cựu Phó Chủ tịch nước Trương Mỹ Hoa.[25][26] Quê quán của Nghị trùng khớp với lời khai của nhân chứng Nguyễn Thị Phượng, người bán trái cây ở chợ Cầu Voi, chị nghe thấy nạn nhân Vân nói rằng tiền do bạn trai của Hồng quê ở Tiền Giang đưa cho.[20]

Nghị là bạn của Nguyễn Mi Sol, tạm trú dài hạn tại xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An để làm việc tại tiệm vàng Kim Long.[15] Nghị tình cờ gặp Nguyễn Thị Ánh Hồng và trở thành người yêu mới của Hồng.[9][21][27] Nguyễn Thị Ánh Hồng sau khi yêu Nguyễn Văn Nghị vẫn qua lại với Nguyễn Mi Sol nên mối quan hệ giữa Nghị và Nguyễn Mi Sol bị sứt mẻ, Nghị và Mi Sol thường xuyên cãi vã.[20] Nguyễn Văn Nghị từng nhiều lần yêu cầu Hồng chấm dứt quan hệ với Nguyễn Mi Sol.[20] Theo lời khai của Nguyễn Mi Sol, Nguyễn Tuấn Anh và Trần Văn Chiến thì Nguyễn Văn Nghị nghiện ma túy.[19][28]

Vào đêm xảy ra vụ án, người dân địa phương thấy Nghị đi xe máy đến Bưu điện Cầu Voi gặp Hồng và Vân. Có người thấy Nghị mặc quần jean khoác bên ngoài chiếc áo gió. Tuy nhiên, từ 20h10' đêm đó, Nghị uống cà phê với bạn tại một quán cà phê khu vực Cầu Voi và được chủ quán cà phê xác nhận thời gian.[15] Theo báo Người lao động ngày 17 tháng 1 năm 2008, Nguyễn Văn Nghị khai khi vào bưu điện đã thấy "tình địch" (Nghị biết mặt nhưng không rõ tên, đó là kĩ sư Trung) ngồi bên Hồng từ lâu. Sau khi chạm trán "tình địch", Nghị bỏ ra ngoài và không quay trở lại Bưu điện Cầu Voi cho đến sáng hôm sau. Sau khi hay tin Hồng và Vân bị giết, Nghị đến nhà nạn nhân Hồng ở khu phố Nhơn Cầu, phường Tân Khánh, thị xã Tân An (Long An) để phụ giúp gia đình lo hậu sự. Tại đây, Nghị đã bị áp giải về cơ quan điều tra để lấy lời khai.[29]

Theo báo Công an nhân dân đăng ngày 16 tháng 1 năm 2008 thì Nguyễn Văn Nghị là nghi can chính của vụ án và động cơ gây án là do ghen tuông.[28] Sau khi vụ án xảy ra khoảng một năm, Nguyễn Văn Nghị đã rời khỏi nơi tạm trú ở xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An.[15] Sau tổng hợp những lời khai không có tình tiết gì mới, hồ sơ của Nguyễn Văn Nghị được rút đưa vào hồ sơ AK của Bộ Công an, đây là tài liệu mật.[22]

Ngày 13 tháng 5 năm 2020, phóng viên báo Dân Việt về kiểm tra dữ liệu nhân khẩu xã Tân Hội, thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang với gần 4.000 hộ dân, nhưng không thấy có ai tên là Nguyễn Văn Nghị.[30] Công an xã Tân Hội cho biết không có nghi can nào tên Nguyễn Văn Nghị sống tại địa phương. Ngày 15 tháng 5 năm 2020, Đại tá Phạm Thanh Tâm, Phó Giám đốc Công an tỉnh Long An[31][32] cho phóng viên báo Giao thông biết rằng tên nghi phạm không phải là Nguyễn Văn Nghị mà là Nguyễn Hữu Nghị, sinh năm 1985,[33] hiện đang sinh sống tại ấp Hòa Ngãi, xã An Vĩnh Ngãi, thành phố Tân An, tỉnh Long An và hành nghề dịch vụ du lịch, bán bảo hiểm xe.[24][34][35] Nguyễn Hữu Nghị có mối quan hệ tình cảm với nạn nhân Hồng nên cơ quan điều tra đã triệu tập làm việc vào ngày 14/1/2008 và ngày 5/3/2008. Nhưng Nguyễn Hữu Nghị có bằng chứng ngoại phạm vì vào khoảng 19h30 đến 21h ngày 13/1/2008, Nghị ở tại nhà cùng uống cà phê và đánh bài với 2 người hàng xóm.[24]

Nguyễn Tuấn Anh, sinh năm 1981, thợ bạc tiệm vàng Kim Long gần khu vực Bưu điện Cầu Voi, ngụ tại huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long.[19][21] Nguyễn Tuấn Anh đang theo đuổi Hồng nhưng chưa được Hồng chấp nhận. Vào đêm xảy ra án mạng, Nguyễn Tuấn Anh có mặt tại Bưu cục Cầu Voi và có nói chuyện với Hồng.[19]

Trần Văn Chiến[19] (hay Trần Văn Chà[20][21]), sinh năm 1980,[19] là thợ bạc tiệm vàng Kim Long gần khu vực Bưu điện Cầu Voi, ngụ tại huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long.[20] Trần Văn Chiến đang theo đuổi Hồng nhưng chưa được Hồng chấp nhận.[19] Tối hôm xảy ra án mạng, Trần Văn Chiến có mặt tại bưu điện Cầu Voi và có nói chuyện với Hồng.[19]

Ba thanh niên Vĩnh Long là Nguyễn Văn Sơn (1980), Nguyễn Tuấn Anh (1981) và Trần Văn Chiến (1980) cùng là thợ bạc đến làm thuê cho tiệm vàng Kim Long, tạm trú tại xã Nhị Thành[36]. Cả ba đều có mối quan hệ quen biết với cả hai nạn nhân, đều đang theo đuổi Hồng nhưng chưa ai được cô gái chấp nhận. Tối xảy ra vụ án, cả ba đều đến chơi và trò chuyện với Hồng, rồi cùng đi về vào lúc hơn 19h. Để chứng minh ngoại phạm, cả ba cho biết lúc về đến nhà trọ có tổ chức uống rượu với mấy người cùng khu trọ, có bà chủ nhà trọ và một số người cùng tham gia sòng nhậu làm chứng.[19]

Kĩ sư tên Trung, bạn mới quen của Nguyễn Thị Ánh Hồng, kĩ sư xây dựng, quê quán tại tỉnh Bình Dương, đang thi công công trình tại tỉnh Long An (thông tin theo lời khai của Nguyễn Văn Nghị và Nguyễn Mi Sol).[27][29]

Nguyễn Văn Nghị khai khi tới Bưu điện Cầu Voi đêm xảy ra án mạng đã thấy tình địch ngồi nói chuyện với Hồng từ lâu, Nguyễn Văn Nghị biết mặt nhưng không biết tên người này. Nguyễn Mi Sol căn cứ miêu tả của Nghị cho biết người đó là Trung. Mi Sol cũng đã nhiều lần gặp người này và được Hồng giới thiệu là bạn mới.[29]

Theo lời khai của bốn nghi can (Nguyễn Văn Nghị, Trần Văn Chiến, Nguyễn Tuấn Anh và Nguyễn Mi Sol) thì đặc điểm của Trung như sau: cao to, nước da sáng, tóc xoăn, mặc quần jeans và áo khoác rộng.[29]

Cũng có nguồn tin cho hay Trung là một tài xế, quê ở huyện Chợ Gạo (Tiền Giang), quen Hồng trong thời gian gần thời điểm xảy ra vụ án.[29]

Hồ Duy Hải sinh ngày 6 tháng 7 năm 1985,[37] con trai của ông Hồ Sỹ Trung và bà Nguyễn Thị Loan, hộ khẩu thường trú tại số 129/39 đường Nguyễn Trãi, Phường 2, Quận 5, TP. Hồ Chí Minh, chỗ ở (tạm trú) tại ấp 1, xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An.[14]

Bà Nguyễn Thị Loan sinh năm 1963, trú tại ấp 1, xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An.[38] Bà Loan có 5 chị em gái và một người anh trai,[39] trong đó có chị ruột Nguyễn Thị Rưởi (sinh năm 1957) và em ruột Nguyễn Thị Len (sinh năm 1967, đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, giáo viên Trường mẫu giáo Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, Long An).[40][41][42] Bà Nguyễn Thị Loan đi lao động ở Đài Loan từ năm 2004 đến năm 2007, lương mỗi tháng 15 triệu đồng, bà gửi về cho con 10 triệu đồng.[43][44]

Hồ Duy Hải có em gái ruột tên là Hồ Thị Thu Thủy,[45] sinh năm 1991.[46][47] Cha mẹ Hồ Duy Hải chia tay nhau từ khi hai anh em Hải còn nhỏ. Hai anh em Hải được mẹ và dì Nguyễn Thị Rưởi nuôi dưỡng.[48]

Hồ Duy Hải đã tốt nghiệp ngành điện lạnh Trường trung cấp Kĩ thuật công nghệ Hùng Vương (có báo nói Đại học Hùng Vương[49]), Thành phố Hồ Chí Minh, chưa có việc làm.[50] Hồ Duy Hải sống cùng mẹ tại ấp 1, xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An.[50]

Nhà Hồ Duy Hải cách Bưu điện Cầu Voi khoảng 2 km.[2] Theo bản án hình sự phúc thẩm thì tháng 10 năm 2007, Hải quen biết với Vân, sau đó thông qua Vân quen biết với Hồng.[3][9][51]

Theo cơ quan điều tra Công an tỉnh Long An thì Hồ Duy Hải trước thời điểm gây án đang nợ 15 triệu đồng tiền ghi đề, cá cược bóng đá tại nơi cư trú, động cơ gây án là giết người để cướp tài sản.[50]

Trong quyết định bắt giữ, người bị bắt giữ có tên Nguyễn Duy Hải chứ không phải Hồ Duy Hải.[10][52]

Cơ quan điều tra chưa lấy lời khai của nhân chứng này, mặc dù Phùng Phụng Hiếu là người đầu tiên phát hiện ra vụ án.[61]

Theo lời khai của Cao Hoàng Tuấn Anh, bạn trai của nạn nhân Nguyễn Thị Thu Vân,[15] thì Nguyễn Văn Nghị là người yêu của nạn nhân Nguyễn Thị Ánh Hồng:[9] "Đối với Vân chỉ có tôi, ngoài ra tôi không biết. Đối với Hồng, tôi biết có Sol, Nghị" (biên bản lấy lời khai Cao Hoàng Tuấn Anh ngày 14 tháng 3 năm 2008, tức BL 191, 192).[15]

Theo một vài tờ báo phát hành ngay sau khi vụ án xảy ra thì người bán trái cây liên quan đến vụ án tên là Nguyễn Thị Phượng, đã khai là Thu Vân đi mua trái cây dùng tiền do bạn trai của Hồng đưa và người đó đến từ Tiền Giang.[20]

Theo Quyết định Giám đốc thẩm vụ án Hồ Duy Hải[14] thì người bán trái cây này tên là Nguyễn Thị Bích Ngân. Trong biên bản ghi lời khai ngày 14/1/2008 (Bl 260), chị Ngân khai: "Vào lúc khoảng 20h45 – 21h ngày 13/1/2008 tôi đang bán trái cây thì có một cô gái ốm, cao, mặc áo sơ mi màu trắng, tóc ngang vai đi bộ lại chỗ tôi mua trái cây. Tôi biết cô gái này làm ở Bưu điện Cầu Voi… cô gái nói với tôi là có người đưa tiền em kêu em mua nên em mua nhiều… cô gái có nói với tôi là ở nơi làm có khách".[62]

Tại "Biên bản về việc xác định thời gian Nguyễn Thị Thu Vân đi mua trái cây trước khi bị sát hại" do Cơ quan điều tra tiến hành ngày 16/01/2008 (BL 262) thể hiện như sau:[62]

"Anh Long (chồng chị Ngân) cho biết: vào khoảng 20h50’ ngày 13/01/2008 anh ở tại nhà, lúc này có Vân nhân viên bưu điện Cầu Voi đến mua trái cây tại nhà anh, vợ anh là Ngân ra bán trái cây cho Vân, cùng thời điểm này anh đi đến cây xăng Cầu Voi để bán xăng thì Vân còn ở tại nhà anh. Khi anh Long đi đến cây xăng Cầu Voi thì cây xăng Cầu Voi có ghi hình ảnh do chủ doanh nghiệp xăng dầu Cầu Voi có lắp đặt camera quay toàn bộ cảnh cây xăng.

Cơ quan điều tra đã mở máy quay phim ghi hình tại Cây xăng Cầu Voi nhằm xác định thời gian anh Nguyễn Thanh Long đến cây xăng đồng thời để xác định lại thời gian Nguyễn Thị Thu Vân đến mua trái cây tại nhà anh Long. Qua kiểm tra, máy quay phim tại cây xăng Cầu Voi thì anh Long đi đến cây xăng Cầu Voi để bán xăng là lúc 21h1'14" ngày 13/01/2008. Khoảng cách từ nhà anh Long đến cây xăng Cầu Voi là khoảng 50m. Khi anh đi đến cây xăng thì Vân còn tại nhà anh".

Nguyễn Văn Thu hành nghề lái xe ôm, và cũng là nhân chứng tham gia dọn dẹp hiện trường vụ án, có các Bút lục 265-267, khai rằng: Khoảng 21h30 - 22h đêm ngày 13 tháng 1 năm 2008 ông có chở 2 người khách đi ngang qua trước mặt Bưu điện Cầu Voi thì thấy cổng và cửa trước bưu điện đóng, và đèn vẫn sáng ở lầu 1 [tức tầng 2] bưu điện.[15][54]

Theo lời khai của chị Lê Thị Thu Hiếu thì "Khoảng 9h30' ngày 13/1/2008, tôi ghé Bưu cục Cầu Voi chơi với Hồng, Vân, 17 giờ thì về; nấu cơm trưa ăn, ăn xong tôi mang chén, bát, đũa, xoong nấu canh ra nhà vệ sinh rửa sạch sẽ và úp chén gọn gàng vào một cái thau để cạnh cầu thang" (BL 201, 202); "gần 17 giờ dậy rửa mặt xong ra về" (BL 197).[14]

Lê Thị Thu Hiếu khai: "Sol thường ghé thăm Hồng vào buổi tối và đều ngủ lại. Khi Sol ở lại thì Sol và Hồng ngủ trên lầu 1".[15]

Trao đổi với luật sư Trần Hồng Phong ngày 25/11/2011, chị Hiếu khẳng định chưa bao giờ nghe Hồng hay Vân nhắc đến Hồ Duy Hải, và chị cũng chưa gặp Hải tại bưu điện Cầu Voi nhưng nhiều lần gặp Sol và Nghị. Chị Hiếu cho biết vào ngày xảy ra vụ án, chính chị có thấy Hồng nói chuyện điện thoại di động với Sol hai lần và Hồng khẳng định chắc chắn rằng tối hôm đó Sol sẽ về. Tới lúc 17 giờ chiều, chị Hiếu không hề nghe Hồng nói Sol không về.[54]

Trong Biên bản ghi lời khai ngày 19 tháng 1 năm 2008 (BL 197), nhân chứng Lê Thị Thu Hiếu khai rằng:[63]

Trong Biên bản BL201 lấy lời khai ngày 4 tháng 4 năm 2008, nhân chứng Lê Thị Thu Hiếu khai rằng: "Hệ thống nước sinh hoạt trong nhà vệ sinh tại bưu điện có đầy đủ nước, hoạt động bình thường".[63]

Anh Đinh Vũ Thường khai, anh đến Bưu điện Cầu Voi gọi điện thoại “lúc đó khoảng 20 giờ trở lại”, nhìn thấy một thanh niên ngồi phía trong bưu điện (BL 250); kết quả kiểm tra list điện thoại Bưu điện Cầu Voi cho thấy anh Thường thực hiện cuộc gọi điện thoại vào lúc 19 giờ 39 phút 22 giây. [64]

Đinh Vũ Thường là nhân chứng duy nhất mà lời khai dùng làm căn cứ kết tội Hồ Duy Hải.[65] Đinh Vũ Thường và Hồ Duy Hải không quen biết nhau.[65]

Trong bản cáo trạng viết "Nhân chứng Đinh Vũ Thường phát hiện thấy Hồ Duy Hải ngồi trong bưu điện" lúc 19 giờ 39 phút.[23][65] Nhưng trong biên bản ghi lời khai ngày 31/3/2008 (Bút lục 250, 251, sau khi Hải bị bắt), Đinh Vũ Thường chỉ khai "khi vào bưu điện anh dựng xe máy kế 01 chiếc xe loại Dream đã cũ màu nho, bên trái xe có kính chiếu hậu màu đen loại theo xe nhưng gọn kính bị cắt cụt hơn kính theo xe mô tô và thấy 01 thanh niên ngồi giữa trên ghế salon dài 03 cái liền nhau, mặt hướng ra ngoài trước nhưng lúc đó đang cúi đầu xuống bấm cái gì đó tôi không thấy nhưng tôi thấy có ánh đèn màu sáng… tôi đoán là đang bấm điện thoại.

Năm 2011, khi làm việc với luật sư, Đinh Vũ Thường cũng khẳng định không nhìn thấy Hồ Duy Hải.[65] Đinh Vũ Thường khai về đặc điểm của người thanh niên mà Đinh Vũ Thường thấy như sau: "Người thanh niên… mặc áo thun ngắn tay màu xám đen hoặc xanh đen có sọc trắng xen kẽ" (BL 250).[23][64]

Nhân chứng Hồ Văn Bình khai khi tới Bưu điện gửi xe lúc khoảng 19 giờ hơn đã thấy một thanh niên ngồi trong Bưu điện. Khoảng 19 giờ 30 anh Bình quay lại lấy xe vẫn thấy người thanh niên này.[5] Nhân chứng cũng thấy một xe máy dựng ngoài sân.[66]

Tại Biên bản ghi lời khai ngày 28/1/2008 (BL 256, 257) anh Hồ Văn Bình khai: "Tôi gửi xe ở Cầu Voi, lúc này trong bưu cục đã mở đèn sáng, thời gian lúc đó đã hơn 19h vì ở nhà đi đã ngoài 19h00. Tôi nhìn vào phòng khách, ngay bàn salon thấy có một thanh niên ngồi trên ghế nói chuyện với Hồng. Tôi đi qua nhà anh Mẫn, rồi quay lại mất độ 10 phút, lúc đó độ khoảng ngoài 19h30 tôi đến bưu cục lấy xe vẫn thấy Hồng và thanh niên trên còn ngồi nói chuyện".[14][60]

Anh Hồ Văn Bình mô tả đặc điểm của người thanh niên là “tóc cắt ngắn phía trước tóc chảy làn” (BL 257). [64]

Đặng Thị Phương Thảo là bạn của hai nữ nạn nhân. Theo Biên bản ghi lời khai ngày 6 tháng 4 năm 2008, cô đã khai rằng: "Cả Hồng và Vân đều không có điện thoại riêng. Tại bưu điện có 1 điện thoại cũ hiệu Nokia thường dùng để nạp card cho khách hàng".[59]

Tại "Biên bản ghi lời khai" chị Tuyền ngày 29/3/2008 (Bl 258) thì khoảng 20h30' tối 13/1/2008 chị có nghe tiếng la "ướt ướt" phát ra từ bưu cục.[62]

Chị Huỳnh Thị Kim Tuyền khai "tôi biết là trong nhà vệ sinh có nước sinh hoạt… tôi nghĩ là không có bị cúp nước ở bên bưu cục vì bưu cục có riêng giếng nước và ngày 13/1/2008 không có cúp điện" (Bl 258, 259).[14]

Tại biên bản ghi lời khai ngày 15/1/2008 (BL 139, 140) Thiếu tá Đinh Văn Còi khai: "Sau khi ăn cháo vịt, lúc 19h30 tôi kêu Tí [tên ở nhà của Lê Thanh Trí] chở về, trên đường đi đến Bưu điện Cầu Voi tôi kêu Tí ghé vào mua card điện thoại. Khi ghé vào Bưu điện Cầu Voi lúc đó khoảng 19h40, trước khi quẹo vô tôi thấy đèn bên ngoài và bên trong còn sáng, bên ngoài trước bưu điện không có xe cộ gì cả. Tôi bước vô đứng sát quầy tôi nhìn thấy tại đây gồm có ba người, 1 nam, 2 nữ, tất cả đều ngồi ở salon phía sau quầy.

Tôi nhìn vô phía sau quầy cách chỗ tôi đứng khoảng 4m thì có bộ salon, phía bên trái bên ngoài nhìn vô có một thanh niên khoảng 28-30 tuổi, đang ngồi hướng mặt ra lộ, người hơi mập, tròn da trắng, mặt tròn, tóc hơi dợn [xoăn], mặc áo thun có cổ màu vàng nhạt ngắn tay. Tôi và Tí nạp card khoảng 5 phút. Lúc đó không có ai đến cả".[67]

Tại Biên bản ghi lời khai ngày 15/1/2008 (bút lục 141, 142) anh Lê Thanh Trí khai:

"Tôi và anh Còi ghé Cầu Ván ăn cháo, sau khi tính tiền, lúc đó khoảng 19h40 tôi chở anh Còi. Khi đến bưu điện Cầu Voi, thì anh Còi kêu tôi ghé vô nạp card điện thoại. Tôi thấy có một nữ đứng phía trong đang nạp card vào máy anh Còi, tôi mua cái card loại 100 ngàn, tôi tự cào nạp tiền vào máy. Sau khi nạp xong, lúc đó khoảng 19h50, tôi chở anh Còi đến phòng CSBV, rồi tôi chạy một mình về nhà, tôi nhìn đồng hồ là 20h10 phút...

Phía bên trong cách chỗ tôi khoảng 5m, tôi thấy người thanh niên ngồi, tôi không để ý ngồi trên ghế hay gì, tôi thấy phớt qua người thanh niên này khoảng 30-33 tuổi, tóc gọn, tròn người, mặt tròn, mặc áo thun màu vàng sậm ngắn tay, tôi không để ý cổ áo.

Ngoài sân chỉ có xe của tôi đậu chứ không có xe của ai cả. Cặp hông quầy, phía bên phải từ ngoài nhìn vào (đường vô), thì có một xe Nouvo đậu, đầu xe hướng vô bưu điện, tôi không nhớ màu xe và biển số".[60]

Nhân viên cửa hàng điện thoại di động và tiệm nữ trang

Theo bản án, Hải đã chiếm đoạt được tài sản của 2 nạn nhân và sau đó đem đi tiêu thụ những tài sản sau:

Sau đó Hải đem bán tại "Cửa hàng Vàng bạc chợ An Đông được 3.500.000đ"

Theo cáo trạng, Hải bán nữ trang tại "Cửa hàng vàng bạc đá quý chợ An Đông" và cửa hàng "có làm hóa đơn nhưng Hải vứt bỏ sau đó". Nhưng chị Nguyễn Kim Chi, người giao dịch (tại BL 169, 170) khai "không thể xác định, không nhớ được" ai là người bán. Còn bà Đặng Thị Liên, chủ cửa hàng thì cho biết "khi mua chỉ viết giấy tính tiền", không có hóa đơn (BL 171, 172).[68]

Chiếc điện thoại Nokia 1100: ban đầu Hải khai bán cho 1 thanh niên lạ mặt, sau đó khai bán cho cửa hàng ĐTDĐ không nhớ tên. Theo cáo trạng, Hải bán điện thoại cho Cửa hàng điện thoại di động Thiện Mỹ. Nhưng bà Nguyễn Thị Huệ, chủ tiệm Thiện Mỹ khai "không nhớ được người bán" (BL 178, 179).[68]

Qua xác minh, các nhân chứng làm việc tại cửa hàng điện thoại di động, cửa hàng vàng bạc tại Quận 5, Tp HCM đều khẳng định không mua số nữ trang và điện thoại di động như lời khai phi tang tài sản cướp được của Hải.[61]

Trang sức của các nạn nhân: Theo cáo trạng thì Hải lấy của nạn nhân Hồng "1 lắc đeo tay". Tuy nhiên có sự khác biệt về kiểu dáng trong lời khai của các nhân chứng. Theo ông Nguyễn Văn Mừng (cha của nạn nhân Hồng) và nhân chứng Lê Thị Thu Hiếu thì Hồng có "chiếc lắc gọng vàng cứng". Nhưng Nguyễn Mi Sol, tại Biên bản ghi lời khai, lại khai là Hồng có "cái lắc kiểu trái châu móc máy". Còn Hải "khai" lấy của Hồng "vòng đeo tay dạng xích".[68]

Cáo trạng cũng đề cập Hải lấy của nạn nhân Vân "1 vòng đeo tay và 1 nhẫn". Nhưng theo ông Nguyễn Văn Hộ (cha của Vân), chị Lê Thị Thu Hiếu và Nguyễn Mi Sol thì Vân có "1 đôi bông tai và 1 sợi dây chuyền", tức không hề có vòng đeo tay.[68]

Chiều ngày 20 tháng 3 năm 2008, hơn 2 tháng sau khi xảy ra vụ án, Hồ Duy Hải đã có buổi làm việc, bản khai đầu tiên, với Cơ quan điều tra Công an tỉnh Long An, do Điều tra viên Nguyễn Văn Minh trực tiếp ghi lời khai.

Theo biên bản ghi lời khai này thì Hồ Duy Hải tình cờ gặp và làm quen Thu Vân trên chuyến xe buýt từ Tp HCM về Thủ Thừa (Long An). Sau đó Vân cho Hải số điện thoại của Bưu điện Cầu Voi, Hải thường sử dụng điện thoại di động của mình để gọi vào Bưu điện Cầu Voi đặt mua báo bóng đá để xem và cá cược bóng đá ăn tiền. Khi đến mua báo thì Hải quen biết Ánh Hồng.

Khoảng sáng ngày 13 tháng 1 năm 2008, Hải có điện thoại vào Bưu điện Cầu Voi, gặp Hồng, và hỏi "còn báo bóng đá không" thì Hồng trả lời "không còn" nên Hải không đến Bưu điện Cầu Voi mua báo.

Khoảng 18h, do cá cược bóng đá thiếu tiền nên Hải đi cầm điện thoại di động của mình tại thị trấn Thủ Thừa rồi về nhà và thanh toán tiền thua cá cược bóng đá. Sau đó Hải có đến dự một đám ma rồi đi xem bóng đá cùng với 2 người tại một quán cho đến 5h sáng ngày hôm sau, 14/1/2008. Sau đó Hải về nhà và khoảng 7h sáng thì được nghe biết về vụ án mạng xảy ra tại Bưu điện Cầu Voi.

Cũng tại biên bản này, Hải cho biết, điện thoại di động của Hải cầm khoảng 4-5 ngày thì được chuộc lại và Hải lấy sim điện thoại cho người khác.

Hải cũng khai rằng không biết nhà của Hồng và chỉ nghe Vân nói nhà ở thị xã Tân An (nay là Tp Tân An).[69]

Trong bài báo "Vụ giết hai nhân viên Bưu điện Cầu Voi, huyện Thủ Thừa, Long An: Hung thủ giết người để lấy tiền cờ bạc" của tác giả Hoa Hạ trên báo Cần Thơ đăng ngày 24 tháng 3 năm 2008, tác giả cho biết Hồ Duy Hải khai mục đích giết Hồng là để lấy tiền, vàng ăn chơi, cờ bạc, cá độ bóng đá, và giết Vân vì Vân biết quá rõ về mình.[70] Báo VnExpress có bài viết dẫn lại từ báo Người lao động đăng ngày 23 tháng 3 năm 2008 cũng có nội dung như vậy.[71]

Hồ Duy Hải khai nhận đã phi tang tài sản cướp được (40-50 sim card điện thoại và dây chuyền, bông tai của các nạn nhân) ở cửa hàng điện thoại và tiệm vàng tại Q5 Tp HCM. Qua xác minh, các nhân chứng làm việc tại cửa hàng điện thoại di động, cửa hàng vàng bạc tại Quận 5, Tp HCM đều khẳng định không mua số nữ trang và điện thoại di động như lời khai của Hải.[61]

Tại phiên tòa xét xử sơ thẩm năm 2008 và phiên tòa xét xử phúc thẩm năm 2009, Hồ Duy Hải đều kêu oan.[9]

Trong bản án sơ thẩm có ghi ở trang 5 như sau: "Tại tòa có lúc (Hải) cho rằng không phạm tội, sở dĩ khai nhận bởi vì thời gian bất minh không chứng minh được, mô tả việc phạm tội là do Nguyễn Văn Hải là Công an viên của xã Nhị Thành kể lại cái chết của Ánh Hồng và Thu Vân".[17]

Viện kiểm sát nhân dân tối cao xác định trong bản khai đầu tiên vào ngày 20 tháng 3 năm 2008, Hồ Duy Hải không nhận tội.[39]

Các lời khai ban đầu của Hồ Duy Hải không khai đến việc dùng thớt gây án. Những lời khai sau Hải có khai việc dùng thớt đập vào đầu nạn nhân Hồng nhưng việc mô tả thớt không thống nhất: có lúc thớt dày 10 cm, có lúc thớt dày 5 cm. Sau đó Cơ quan điều tra đã thu giữ một cái thớt mới (giống cái thớt trong ảnh hiện trường) do nhân chứng Lê Thị Thu Hiếu mua vào ngày 24/6/2008 về cho Hải nhận dạng. Cái thớt có vết máu xuất hiện trong bản ảnh hiện trường là vật chứng nhưng không được thu giữ mà đã bị tiêu hủy ngay sau khi khám nghiệm hiện trường.[66]

Tại biên bản ghi lời khai ngày 21/6/2008 (BL 210), Mi Sol khai tại bưu điện có hai tấm thớt: "một thớt nhựa màu trắng và một thớt gỗ tròn".[17]

Tài liệu chứng cứ trong hồ sơ vụ án thể hiện chưa đủ cơ sở khẳng định cái ghế là vật chứng. Hơn hai tháng sau khi vụ án xảy ra, ngày 25 tháng 3 năm 2008 cơ quan điều tra mới tiến hành thu giữ một cái ghế inox tại Bưu điện Cầu Voi. Ngày 10/7/2008 cơ quan điều tra đã mang cái ghế này để tiến hành cho Hải nhận dạng; tại phiên Tòa sơ thẩm Chủ tọa còn yêu cầu đưa ghế cho bị cáo Hải xác nhận và Hải thừa nhận đúng là hung khí bị cáo đã dùng để đập vào đầu Vân.[66]

Tại biên bản ghi lời khai ngày 28/1/2008 (BL 226), ông Nguyễn Văn Thu (dân phòng, dọn dẹp hiện trường) khai: Lúc 15h ngày 14/1/2008, "khi dọn dẹp hiện trường tôi phát hiện một cái ghế inox xếp màu xanh được xếp lại dựng dựa vào tường phía bên phải nhìn vào cuối hàng ghế nhựa. Sau đó ai mang ra ngoài thì tôi không biết". Còn tại biên bản ghi lời khai ngày 28/1/2008 (BL 242), ông Nguyễn Văn Vàng (dân phòng, dọn dẹp hiện trường) khai: "Trong ngày 14/1/2008 tôi thấy một cái ghế xếp có khung và chân bằng inox nệm màu xanh, ghế đã được xếp lại dựng ở vách phòng máy phát điện ở phía sau bưu cục".[74]

Nhưng cái ghế thu giữ ngày 25/3 không phải là cái ghế mô tả trong Biên bản khám nghiệm hiện trường ngày 14/1, cụ thể cái ghế inox Hòa Phát thu giữ ngày 25/3 (theo BL 328) có mã số HPM2-44705, khác với mã số của cái ghế trong bản ảnh hiện trường HPM2-447052 và khác với mã số ghi nhận trong biên bản khám nghiệm hiện trường HPN2-447052; và khác nhau về chiều cao.[66]

Bưu điện Cầu Voi thuộc ấp 5, xã Nhị Thành, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An. Trụ sở cạnh Quốc lộ 1, phía trước là khu vực giao dịch kinh doanh, phía trong là phòng tiếp khách (có bộ salon để ngồi) đến phòng ngủ của 2 nạn nhân rồi phòng cầu thang lên lầu 1, dưới chân cầu thang là khu vực bếp nấu ăn. Phía sau bên ngoài là nhà vệ sinh.

- Khu vực giao dịch, kinh doanh phía trước có kích thước 8,2m x 5,2m. Chính giữa có 2 lớp cửa. Cửa ngoài là loại cửa cuốn bằng sắt kích thước 2,65m x 2,65m, trong tình trạng khép xuống mặt gạch không khóa. Cửa trong là loại cửa lùa bằng nhôm không khóa. Khu vực giao dịch có kê bàn để làm việc và kệ sách. Chính giữa có kệ để giao dịch, bán Sim, card. Phía tường bên trái từ ngoài nhìn vào có 3 buồng điện thoại. Đồ đạc khu vực này còn nguyên vẹn không xáo trộn, ở gần kệ sách có một xe môtô Wave.

- Khu vực tiếp khách có kích thước 4,6m x 5,6m, có một bàn gỗ mặt kính, kích thước 1m x 0,5m x 0,5m. Trên mặt bàn có 2 bịch trái cây, 1 ly uống nước bằng thủy tinh, 1 miếng mút xốp màu trắng, dưới chân bàn có 1 đôi dép bằng nhựa đã cũ, cách 1m về phía cửa (phía trước bộ ghế salon) có 1 đôi dép nữ bằng xốp màu trắng. Bộ ghế salon bọc da màu xanh lam, ghế lớn (ghế dài) quay ra cửa phía trước, trên đầu ghế bên phải từ ngoài nhìn vào có một con gấu nhồi bông, bên cạnh là 1 chiếc ghế xoay văn phòng và đầu ghế salon bên kia có cuốn tạp chí "Đất Mũi cuối tuần" số 367 ngày 11/10/2007, sát tường phía bên trái (từ ngoài nhìn vào) kê 2 chiếc ghế salon đơn kích thước 0,75m x 0,75m x 0,4m, ở 2 bên của 2 ghế này có 2 két sắt, một cái ở phía ngoài (gần cửa) đã cũ (không có dấu vết cạy) và 1 két phía trong loại điện tử hiệu "Hòa Phát" kích thước 0,4m x 0,42m x 0,60m còn gắn chùm chìa khóa trong cánh cửa tủ sắt. Phía sau bộ salon có kê ba cái tủ bằng gỗ (không có dấu cạy). Chìa khóa xe máy của nạn nhân đặt trên thành cửa sổ gần phòng ngủ, mũ bảo hiểm, áo chống nắng, nồi cơm điện đặt ở trên hàng ghế nhựa bốn cái.

- Cửa vào phòng ngủ rộng 0,55m. Phòng ngủ có một cái giường ngủ, nệm mút, tấm trải giường có hiện tượng nhăn nhúm, ở đầu giường có một số gối, mền.

- Cửa vào khu vực cầu thang (cũng là nhà bếp) là loại cửa nhôm 1 cánh kích thước 2,2m x 0,84m, còn cửa mở ra ngoài có 2 lớp cửa, cửa trong là cửa bằng sắt (loại cửa kéo) kích thước 2,2m x 1,15m, cửa ngoài cùng là cửa nhôm 2 cánh. Đây là hiện trường chính của vụ án, có kích thước 3,45m x 2,1m, là nơi phát hiện xác 2 nạn nhân. Trên nền gạch ở gần cửa ra vào khu vực nhà vệ sinh có nhiều giọt máu khô nhỏ giọt và 1 cây dũa móng tay nằm dưới thanh trượt của cánh cửa sắt (cửa kéo). Cả hai lớp cửa ra vào phía sau đều khép hờ không khóa. Đối diện chân cầu thang có một cái bảng viết bút lông (bút dạ) đặt dưới đất tựa vào tường, mặt trái bảng hướng ra phía ngoài, mặt nhẵn bóng được dán chữ đề can thông báo giá cước hướng vào bên trong.

- Khu vực nhà vệ sinh có kích thước 2,5m x 1,55m, cánh cửa bằng nhựa, mở vào trong, có kích thước 2,2m x 0,72m. Trên mặt nền nhà vệ sinh có giọt máu nhỏ giọt hình tròn đường kính 7mm. Có 1 dấu vết đường vân ở trên tay nắm vòi nước của lavabô. Dưới phần lọc rác của lavabô có nhiều sợi tóc màu đen.[66]

Tại bản giám định pháp y ngày 17/1/2008 của Phòng giám định pháp y Bệnh viện đa khoa Long An kết luận hai nạn nhân tử vong do "vết thương hở làm đứt ngang vùng cổ phía trước gây choáng chấn thương, mất máu cấp".[66] Nạn nhân Hồng "dạ dày có chứa thức ăn đã nhuyễn, lượng ít" và "có ít dịch nhầy trong âm đạo". Cũng chưa thể xác định ai chết trước, ai chết sau vì không nhân chứng nào trực tiếp nhìn thấy. Theo kết luận trong bản án thì nạn nhân Hồng chết trước, nạn nhân Vân chết sau nhưng thực tế hiện trường thì máu của Hồng vẫn rỉ ra, trong khi máu của Vân lại khô hơn cho thấy có sự bất hợp lý.[37][63]

Trong biên bản khám nghiệm hiện trường, biên bản khám nghiệm tử thi được lập ngày 14/1/2008 và bản giám định pháp y ngày 17/1/2008 có thể hiện:

Hồng và Vân bị giết bằng hung khí, hai xác nằm cạnh nhau dưới chân cầu thang, chiếc xe Wave, phương tiện đi lại của hai nạn nhân thường ngày, vẫn dựng chỗ cũ tại phòng giao dịch, phương tiện và máy móc làm việc trong bưu điện vẫn y nguyên, không bị xáo trộn. Từ dấu máu Cơ quan Điều tra đưa ra nhận định 2 nạn nhân bị sát hại trong khoảng từ 21-22h ngày 13/1/2008.[56]

Trong giai đoạn điều tra vụ án, Hồ Duy Hải có hai luật sư bào chữa là Võ Thành Quyết và Nguyễn Văn Đạt.[79]

Sau hai phiên tòa Sơ thẩm (2008) và Phúc thẩm (2009), Hồ Duy Hải và gia đình đã được nhiều luật sư hỗ trợ, tư vấn pháp lý:

Từ ngày 28 tháng 11 đến ngày 1 tháng 12 năm 2008, Tòa án nhân dân tỉnh Long An xét xử sơ thẩm vụ án, tuyên Hồ Duy Hải án tử hình về hai tội giết người (án tử hình) và cướp tài sản (án 5 năm tù), buộc bồi thường cho gia đình nạn nhân 60 triệu đồng.[3][57] Bản án sơ thẩm có số hiệu 97/2008/HSST.[49]

Phiên tòa phúc thẩm diễn ra vào ngày 28 tháng 4 năm 2009 tại Thành phố Hồ Chí Minh dưới sự chủ tọa của Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao tại Thành phố Hồ Chí Minh. Tòa phúc thẩm đánh giá: "cho dù rằng quá trình điều tra có những thiếu sót về tố tụng của cơ quan tiến hành tố tụng nhưng không nghiêm trọng". Sau khi đánh giá toàn bộ các chứng cứ, HĐXX cho rằng có đủ căn cứ xác định bị cáo Hồ Duy Hải do thua cá độ bóng đá nên đã giết hai nạn nhân Hồng và Vân một cách dã man nhằm cướp tài sản. Từ đó, tòa tuyên giữ nguyên hình phạt tử hình như bản án sơ thẩm.[66][86]

Theo bản án phúc thẩm số 281/2009/HSPT ngày 28 tháng 4 năm 2009 của Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao tại Thành phố Hồ Chí Minh, tình tiết vụ án như sau:

Sáng ngày 6 tháng 5 năm 2020, phiên tòa giám đốc thẩm vụ án Hồ Duy Hải bắt đầu diễn ra tại trụ sở Tòa án nhân dân tối cao Việt Nam tại Hà Nội.[87][88] Phiên tòa kéo dài trong ba ngày.[88][89]

Ban xét xử là Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao gồm 17 thành viên (10/17 vị có bằng Tiến sĩ Luật):[88]

- Chủ tọa phiên tòa: Nguyễn Hòa Bình, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.

- Các Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao: Lê Hồng Quang (Phó Chánh án thường trực), Nguyễn Thúy Hiền, Nguyễn Trí Tuệ, Nguyễn Văn Du, Dương Văn Thăng (Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương).

- Các thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao: Bùi Ngọc Hòa, Tống Anh Hào, Nguyễn Văn Thuân, Chu Xuân Minh, Trần Văn Cò, Nguyễn Thị Hoàng Anh, Lê Văn Minh, Nguyễn Văn Tiến, Lương Ngọc Trâm, Đặng Xuân Đào và Đào Thị Xuân Lan.[77]

- Thư ký phiên tòa: Đỗ Thị Thu Hằng (Thẩm tra viên) và Đinh Thị Vân Anh (Thẩm tra viên).[88]

Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Đại diện Viện kiểm sát nhân dân tối cao tham dự phiên tòa gồm ba người sau:[88]

Ngoài ra, đại diện Văn phòng Chủ tịch nước (Phó Chủ nhiệm Văn phòng Phạm Thanh Hà), đại diện Ủy ban Tư pháp của Quốc hội (Ủy viên thường trực Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy), đại diện Ban Nội chính Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, đại diện C01 (Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra), Bộ Công an đều có mặt tại phiên tòa.[77]

Những người được mời nhưng vắng mặt tại phiên tòa gồm có:[77][88]

Người liên quan không được triệu tập

Người thân của Hồ Duy Hải gồm mẹ Nguyễn Thị Loan, dì út Nguyễn Thị Len và em gái Hồ Thị Thu Thủy có đến phiên tòa vào sáng ngày 6 tháng 5 năm 2020 nhưng không được vào tham dự do không có giấy mời của tòa.[91]

Trước đó, ông Ngô Tiến Hùng, Chánh Văn phòng Tòa án nhân dân tối cao đã trả lời báo chí rằng phiên tòa này là phiên tòa đặc biệt, chỉ xét xử chủ yếu trên hồ sơ, bị cáo Hồ Duy Hải không được triệu tập, không có bị hại và thân nhân đương sự.[87]

Sau 3 ngày làm việc, chiều ngày 8/5/2020, Hội đồng xét xử Giám đốc thẩm đưa ra phán quyết. Lúc 15h35' đại diện Hội đồng thẩm phán bắt đầu đọc bản án. Ông Nguyễn Trí Tuệ, Phó chánh án Tòa án nhân dân tối cao, công bố quyết định Giám đốc thẩm. Theo Hội đồng thẩm phán: "dù quá trình điều tra, xét xử còn một số thiếu sót nhưng việc này không làm thay đổi bản chất vụ án", bởi thế không cần thiết phải hủy các bản án sơ thẩm, phúc thẩm để điều tra lại. Từ các lý lẽ đã nêu, Hội đồng thẩm phán kết luận: "Không chấp nhận quyết định kháng nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao".[1]

Quyết định kháng nghị giám đốc thẩm của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao cho rằng, bản án kết luận Hồ Duy Hải có mặt tại hiện trường là không có căn cứ, không có chứng cứ nào khẳng định được Hải có mặt tại hiện trường.[64]

Nhận thấy, theo các tài liệu có trong hồ sơ vụ án như lời khai của những người làm chứng là anh Hồ Văn Bình (Bl 256-257), anh Đinh Vũ Thường (Bl 250- 251), ông Nguyễn Văn Thu (Bl 265-267), bà Nguyễn Thị Rưởi (Bl 263-264), chị Nguyễn Thị Bích Ngân (Bl 260) và lời khai nhận tội của Hồ Duy Hải thể hiện:

Về phương tiện (xe mô tô Dream) Hải sử dụng: Hải khai nhận, đi xe mô tô Dream màu nho đã cũ, có gương chiếu hậu bên trái, xe của bà Rưởi (khi về nhà lấy xe thì có sẵn chìa khóa cắm trên xe), khi vào Bưu điện Cầu Voi, Hải dựng xe ở bên phải, đầu xe hướng vào phía bưu điện. Theo lời khai của anh Đinh Vũ Thường, khi vào bưu điện anh dựng xe máy “kế 01 chiếc xe loại Dream đã cũ màu nho, bên trái xe có kính chiếu hậu màu đen loại theo xe nhưng gọn kính bị cắt cụt hơn kính theo xe mô tô” (Bl 250); lời khai của ông Nguyễn Văn Thu (Bl 266) và bà Nguyễn Thị Rưởi (Bl 263) thể hiện, thường ngày cũng như ngày 06/12/2007 âm lịch (tức ngày 13/01/2008 dương lịch) là ngày thôi nôi cháu nội, ông bà có để xe mô tô Dream biển kiểm soát 62F5-0842 màu nâu cũ ngoài sân, cắm sẵn chìa khóa. Như vậy, lời khai của Hải về việc sử dụng xe máy có đặc điểm nêu trên và địa điểm để xe máy khi đến Bưu điện Cầu Voi là phù hợp với lời khai của những người làm chứng.

Về tóc của Hải: theo lời khai của ông Nguyễn Văn Thu (Bl 266) thì Hải để “tóc hai mái tém gọn, hơi dài, nhưng không dài lắm… khoảng hơn nửa tháng … thì thấy Hải hớt tóc đầu đinh”; bà Nguyễn Thị Rưởi (là dì ruột của Hải) khai “Hải để tóc hai mái chẻ 6/4 hoặc 7/3” (Bl 264). Anh Hồ Văn Bình mô tả đặc điểm của người thanh niên là “tóc cắt ngắn phía trước tóc chảy làn” (Bl 257); anh Đinh Vũ Thường khai “01 thanh niên ngồi giữa trên ghế salon dài 03 cái liền nhau, mặt hướng ra ngoài trước nhưng lúc đó đang cúi đầu xuống bấm cái gì đó tôi không thấy nhưng tôi thấy có ánh đèn màu sáng… tôi đoán là đang bấm điện thoại.

Người thanh niên tóc 02 mái, khi cúi xuống tóc che khỏi mí mắt… không nhìn lên nên tôi không nhìn rõ khuôn mặt của người thanh niên đó, tôi không thể nhận dạng chính xác người thanh niên đó qua khuôn mặt được” (Bl 250-251). Theo lời khai của Hải thì “trước khi gây án… tóc tôi để dài chẻ 6/4 còn đuôi tóc dài phủ gáy. Sau khi gây án khoảng 1 tháng… tôi hớt ngắn 1 phân” (Bl 94). Như vậy, lời khai của Hải phù hợp với lời khai của những người làm chứng về việc mô tả đặc điểm tóc của Hải.

Về mô tả quần, áo: theo lời khai của anh Đinh Vũ Thường, tối ngày 13/01/2008, khi anh đến Bưu điện Cầu Voi gọi điện thoại thì thấy “Người thanh niên… mặc áo thun ngắn tay màu xám đen hoặc xanh đen có sọc trắng xen kẽ” (Bl 250). Hồ Duy Hải khai nhận mặc áo thun xanh lá cây hoặc xanh rêu trước ngực có mấy chữ màu trắng (Bl 85, Bl 108). Theo Bản tự khai của Hải thì do quần áo lúc gây án bị dính máu và sợ bị phát hiện nên sau khi gây án Hải đã đem đốt quần áo trên ở ngoài vườn sau nhà (Bl 108). Cơ quan điều tra đã khám xét và thu giữ đống tàn tro. Căn cứ Biên bản mở niêm phong (Bl 325) và Biên bản xác định đồ vật (Bl 133) về các đồ vật thu giữ tại đống tàn tro, Cơ quan điều tra cho Hải nhận dạng và Hải xác nhận mảnh vải màu đen đã bị than hóa là vải của áo thun xanh đậm mặc khi gây án, mảnh vải nhỏ màu trắng ngà là vải áo thun mặc khi gây án nhưng ở vị trí ngực có hàng chữ màu trắng. Như vậy, lời khai của Hải phù hợp lời khai của người làm chứng, kết quả khám xét, Biên bản mở niêm phong và Biên bản xác định đồ vật nêu trên.

Lời khai của Hải còn phù hợp với lời khai của chị Nguyễn Thị Bích Ngân, cụ thể: theo Bản tự khai ngày 05/7/2008 (Bl 112) và lời khai ngày 27/6/2008 (Bl 97), Hải khai nhận đưa tiền cho chị Vân đi mua trái cây về ăn (không nhớ rõ số tiền). Theo lời khai của chị Nguyễn Thị Bích Ngân, tối ngày 13/01/2008 “có một cô gái… đi bộ lại chỗ tôi mua trái cây. Tôi biết cô gái này làm ở Bưu điện Cầu Voi… cô gái nói với tôi là có người đưa tiền em kêu em mua nên em mua nhiều… cô gái có nói với tôi là ở nơi làm có khách” (Bl 260). Kết quả khám nghiệm hiện trường có 02 túi trái cây trên bàn salon là phù hợp với lời khai của Hải và lời khai của chị Ngân.

Ngoài ra, Hải còn có nhiều lời khai về việc mô tả cụ thể, chi tiết các phòng và đồ vật có trong Bưu điện Cầu Voi, phù hợp với kết quả khám nghiệm hiện trường về vị trí, đặc điểm các đồ vật trong bưu điện. Trong số những đồ vật mà Hải mô tả tại các lời khai có những đồ vật có đặc điểm, màu sắc, vị trí mà chỉ người có mặt tại hiện trường tiếp cận trực tiếp với đồ vật đó mới có thể mô tả được cụ thể, chính xác như: con gấu bông màu vàng xám, chiếc ly nước bằng thủy tinh, tấm nệm ga màu hồng đỏ trên giường ngủ, bịch trái cây. Tổng hợp các tình tiết trên, có đủ cơ sở xác định Hải có mặt tại hiện trường vụ án.

Do đó, kháng nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao cho rằng, không có nhân chứng và chứng cứ nào khẳng định và kết luận Hải có mặt tại hiện trường là không đúng.